Rozwój społeczny i emocjonalny dziecka w pierwszych latach życia przebiega skokowo, co oznacza, że obserwujemy momenty nagłego, gwałtownego pojawiania się nowych umiejętności. Uważa się, że często poprzedzają je okresy zastoju lub regresu, w których maluch zapomina rzeczy, które wcześniej potrafił, a jednocześnie staje się szczególnie płaczliwy i marudny. Holenderscy naukowcy Hetty van de Rijt i Frans Plooij opracowali model, który może stanowić punkt odniesienia dla przebiegu okresów wzmożonego rozwoju we wczesnym dzieciństwie. Przyjrzyjmy się bliżej charakterystyce 10 skoków rozwojowych, które zgodnie z tym wzorcem mają miejsce w pierwszych dwóch latach życia.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest skok rozwojowy u dziecka?
Skokiem rozwojowym nazywamy okres nagłego nabywania przez dziecko nowych umiejętności związanych z rozwojem emocjonalnym i społecznym, następujący w pierwszych latach jego życia. Zanim zauważymy szybki postęp w rozwoju, często możemy zaobserwować przejściowy regres. Mamy wrażenie, że dziecko zupełnie zapomniało rzeczy, które już wcześniej potrafiło. Maluch staje się wtedy zazwyczaj rozdrażniony, marudny wymaga większej uwagi rodziców.
Pojęcia skoków rozwojowych nie powinniśmy mylić z określeniem kamieni milowych w rozwoju, czyli umiejętności, które większość zdrowych dzieci nabywa przed ukończeniem danego miesiąca życia. Schemat kamieni milowych służy pediatrom do oceny prawidłowości rozwoju malucha i obejmuje większą gamę umiejętności z różnych obszarów, w tym rozwoju motorycznego. Schematu skoków rozwojowych nie wykorzystuje się natomiast typowo w praktyce medycznej.
Objawy skoku rozwojowego u dziecka
Jak rozpoznać, że dziecko przechodzi skok rozwojowy? Objawy często są bardzo wyraźne (i mogą dawać się mocno we znaki rodzicom). Możesz zauważyć u malucha w tym okresie:
- Trudności w zasypianiu, częste wybudzanie się dziecka ze snu,
- Płacz bez możliwego do zidentyfikowania przez rodziców powodu,
- Rozdrażnienie dziecka,
- Nadmierną lub obniżoną pobudliwość u dziecka,
- Nasilenie potrzeby kontaktu z bliskimi osobami, domaganie się noszenia na rękach, przytulania, bujania,
- Przejściowy regres w rozwoju dziecka.
Czas trwania objawów poprzedzających nabycie nowych umiejętności to typowo kilka dni, jednak okres ich występowania może być dłuższy, nawet do kilku tygodni (uważa się, że wydłuża się on wraz z wiekiem dziecka). Po nim obserwowane jest zaskakująco szybkie pojawienie się u malucha nowych umiejętności (często całego ich zestawu).
Wyżej wymienione objawy mogą być także sygnałem rozwijającej się infekcji – zawsze w przypadku wątpliwości wskazana jest konsultacja z pediatrą i wykluczenie chorobowych przyczyn zmian w zachowaniu dziecka.
Skoki rozwojowe u niemowlaka
Zgodnie ze schematem opracowanym przez wspomnianych wyżej holenderskich naukowców, w pierwszym roku życia dziecko przechodzi przez 7 skoków rozwojowych.
Pierwszy skok rozwojowy
Pierwszy skok rozwojowy ma miejsce zaraz po zakończeniu wieku noworodkowego, w 5. tygodniu życia. Określany jest jako „świat zmieniających się wrażeń”. U dziecka pojawia się większa świadomość i zrozumienie dla bodźców, które dopływają do niego z otoczenia (np. dźwięków, zapachów, dotyku). Maluch zaczyna się także uśmiechać i patrzeć z ciekawością na osoby w swoim otoczeniu.
Drugi skok rozwojowy
Obserwowany jest on między 7. i 9. tygodniem życia dziecka i dotyczy nabywania umiejętności związanych z rozpoznawaniem pierwszych wzorców, np. działań i ich następstw. W tym okresie maluch zaczyna również rozpoznawać twarze, a także wydawać odgłosy w sposób bardziej świadomy.
Trzeci skok rozwojowy
Trzeci skok rozwojowy, następujący w okolicy 11.-13. tygodnia życia, to czas odkrywania przez dziecko niuansów. Maluch zaczyna rozpoznawać bardziej szczegółowo różnice między docierającymi do niego bodźcami, w tym zmiany w mimice twarzy i tonie głosu mówiących do niego osób oraz w wydawanych przez siebie dźwiękach, a także różnice natężenia światła i kolorów.
Czwarty skok rozwojowy
Obserwowany mniej więcej między 14. i 19. tygodniem życia dziecka czwarty skok rozwojowy dotyczy początku nabywania umiejętności łączenia przyczyn i skutków wydarzeń. Dla przykładu, maluch zaczyna rozumieć, że jeśli upuści zabawkę to przedmiot spadnie, a potrząsanie grzechotką powoduje powstawanie dźwięku.
Piąty skok rozwojowy
Piąty skok rozwojowy związany jest z rozwojem w dziedzinie relacji. Dziecko odróżnia poszczególne osoby z jego otoczenia i nadaje znaczenie ich obecności w pobliżu. Może wykazywać reakcje związane z obawą przed pojawianiem się w zasięgu jego wzroku nieznanych ludzi. Maluch zaczyna także rozumieć, że rzeczy dzielą różne odległości. Zwykle pojawiają się u niego również nasilone reakcje, gdy mamy nie ma w zasięgu wzroku. Ten skok rozwojowy ma miejsce zazwyczaj około 22.-26. tygodnia życia.
Szósty skok rozwojowy
Szósty skok rozwojowy obserwuje się między 33. i 37. tygodniem po narodzinach. Dotyczy on umiejętności kategoryzowania. Dziecko dostrzega cechy wspólne oraz różnice między poszczególnymi przedmiotami, osobami, wydarzeniami. Zaczyna także w bardziej złożony sposób wyrażać swoje emocje, poprzez mimikę i gesty.
Siódmy skok rozwojowy
Ostatni ze skoków rozwojowych następujących w pierwszym roku życia związany jest z nabywaniem świadomości sekwencji zdarzeń. Dziecko wie np., że jeśli mama wychodzi z pokoju, to niebawem wróci, odłożone do szafki przedmioty maluch może dostać ponownie później, a posadzenie dziecka w krzesełku do karmienia oznacza, że zaraz przyjdzie czas na posiłek. Dziecko potrafi korzystać z bardziej skomplikowanych zabawek, np. układanek i klocków, z których może tworzyć konstrukcje (oraz czerpać dużo radości z ich burzenia). W bardziej zdecydowany sposób zaczyna okazywać swoją wolę, np. wskazując palcem przedmioty, które chce dostać. Ten skok rozwojowy ma miejsce w 41.-46. tygodniu życia.
Skoki rozwojowe po pierwszym roku życia dziecka
Kolejne 3 skoki rozwojowe we wzorcu opisanym przez Hetty van de Rijt i Fransa Plooija obserwowane są typowo w drugim roku życia dziecka.
Ósmy skok rozwojowy dotyczy odkrywania przez malucha coraz bardziej zaawansowanych schematów w swoim otoczeniu i nazywany jest „światem programów”. Następuje w pod koniec 12. lub w 13. miesiącu życia.
Dziewiąty skok rozwojowy wiąże się z rozumieniem przez dziecko zasad rządzących jego rzeczywistością i testowaniem ich. U malucha zaczynają być widoczne oznaki myślenia do przodu, rozważania efektów swoich działań i wykonywania niektórych z nich w zaplanowany sposób. Czas tego skoku rozwojowego przypada na wiek około 16. miesiąca życia.
Dziesiąty skok rozwojowy, ostatni w opisywanym modelu, określany jest jako „świat systemów”. Następuje około 18. miesiąca życia. Dziecko w coraz większym stopniu przejawia swój indywidualizm, w niektórych aspektach życia zaczyna dokonywać własnych wyborów, często korzystając ze słów „tak” i „nie”.
Skoki rozwojowe u dziecka – o czym warto pamiętać?
Opisanego powyżej modelu kolejnych skoków rozwojowych nie należy traktować jako jedynego prawidłowego wzorca nabywania nowych umiejętności związanych z rozwojem społecznym i emocjonalnym. Dzieci rozwijają się w różnym tempie, a zmiany mogą przebiegać u poszczególnych maluchów nieco inaczej.
Warto zaznaczyć także, że w świecie naukowym model skoków rozwojowych budzi kontrowersje, Od czasu opublikowania wyników badań holenderskich badaczy w roku 1992 powstało niewiele prac dotyczących tego tematu i dane naukowe potwierdzające powtarzalność tego wzorca wśród dzieci są bardzo ograniczone. Inny od opisanego przebieg rozwoju nie musi więc oznaczać żadnych nieprawidłowości. Jeśli jednak niepokoi Cię jakikolwiek aspekt związany z nabywaniem nowych umiejętności przez dziecko, pamiętaj, by dla pewności skonsultować się z pediatrą.
Źródła:
- Sadurni M., Burriel M. P., Plooij F. X. (2010) The temporal relation between regression and transition periods in early infancy, The Spanish Journal of Psychology, 13(1): 112-126, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20480682/.
- Sadurni M., Rostan C. (2002) Regression periods in infancy: a case study from Catalonia, The Spanish Journal of Psychology, 5(1): 36-44, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12025364/.
- Misirliyan S. S., Boehning A. P., Shah M. (2023) Development Milestones, National Library of Medicine, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557518/.
- The Wonder Weeks Leaps, dostęp: https://thewonderweeks.com/leaps/.