Być może pamiętasz z lekcji biologii proste krzyżówki, które miały za zadanie zobrazować dziedziczenie koloru oczu na podstawie posiadanych przez rodziców wersji pojedynczego genu. Dzięki pogłębiającej się wiedzy w dziedzinie genetyki, wiadomo obecnie, że za dziedziczenie koloru oczu odpowiada nie mniej niż kilkadziesiąt różnych genów. Proste tabele nie są więc szczególnie wiarygodnym sposobem przewidywania, jaki kolor oczu może mieć dziecko danej pary. Z poniższego tekstu dowiesz się więcej o dziedziczeniu tej cechy.
Co znajdziesz w tym artykule:
Dziedziczenie koloru oczu - co musisz wiedzieć?
● Kolor oczu jest cechą dziedziczoną.
● Warunkuje go ekspresja określonych wariantów co najmniej kilkadziesiąt genów, które na różne sposoby przyczyniają się do obecności większej lub mniejszej ilości pigmentu (melaniny) w tęczówce oka.
● Możemy próbować ocenić przed narodzinami, jaki kolor oczu jest najbardziej prawdopodobny u dziecka danej pary, ale nie da się wykluczyć, że założenia się nie sprawdzą.
Od czego zależy kolor oczu?
Kolor oczu zależy przede wszystkim od zawartości pigmentu (melaniny) w przednich warstwach tęczówki oka. Jest to cecha uwarunkowana przez obecność określonych wariantów nie jednego, a wielu różnych genów odziedziczonych po przodkach. Większość genów mających wpływ na ostateczną barwę oczu odpowiada za warunkowanie procesów wytwarzania melaniny, a także jej transportowania oraz magazynowania w tęczówce. Zawartość tego pigmentu jest bezpośrednio związana z tym, jaki kolor mają oczy. Osoby z dużą ilością melaniny w tęczówce mają brązowe oczy, a z niewielką ilością tego barwnika - niebieskie. U osób z zielonymi czy szarymi oczami obecna jest natomiast umiarkowana zawartość pigmentu.
Dziedziczenie koloru oczu po rodzicach i dziadkach
Geny odziedziczone po rodzicach i dziadkach wpływają na koloru oczu dziecka. Zależność między między barwami tęczówki w kolejnych pokoleniach nie jest jednak prosta, bezpośrednia, ani łatwa do stwierdzenia ze względu na dużą liczbę genów, które biorą udział w determinowaniu tej cechy.
Czy da się przewidzieć, jaki kolor oczu będzie miało dziecko?
W sieci można łatwo znaleźć kalkulatory, które pozwalają ocenić, jaki jest najbardziej prawdopodobny kolor oczu u potomstwa na podstawie informacji o barwach tęczówek rodziców i dziadków. Choć takie narzędzia mogą one przybliżyć, jaki kolor tęczówek oka u dziecka jest najbardziej prawdopodobny, musimy zdawać sobie sprawę, że nie są to szczególnie wiarygodne wyliczenia i nie sprawdzają się w każdym przypadku. W praktyce nie da się z przekonaniem stwierdzić, jaki kolor oczu będzie miało dziecko na podstawie danych o barwie tęczówek osób w bliskiej rodzinie. Wynika to właśnie m.in. z faktu, że kolor oczu stanowi wypadkową obecności określonych wariantów wielu genów.
Dziedziczenie koloru oczu - częste pytania rodziców (FAQ)
Kiedy u dziecka zmienia się kolor oczu?
U niemowlaka rasy białej kolor oczu zmienia się w największym stopniu do 6.-12. miesiąca życia. U większości maluchów przed końcem drugiego półrocza życia występuje już ostateczna barwa tęczówki. Zdarza się, że stabilizowanie się koloru oczu trwa nawet do 3. roku życia lub dłużej, jednak nie jest to typowe zjawisko. U dziecka z ciemną skórą docelową barwę oczu widać od razu po urodzeniu, czasami zauważalne są jedynie niewielkie zmiany w kolorze tęczówek.
Czy dziecko może mieć inny koloru oczu niż rodzice?
Taka sytuacja jest możliwa. Na podstawie koloru oczu obojga rodziców można zgadywać, jakiej barwy tęczówkę będzie miało dziecko, ale nie da się tego w zupełności wiarygodnie przewidzieć. Choć jest to rzadkie, zdarzają się nawet przypadki, gdy kumulatywnie po przodkach dziecko otrzymuje zestaw genów warunkujących najciemniejszy kolor oczu (brązowy) mimo, że jego biologiczni rodzice mają bardzo jasny kolor (niebieski).
Dziedziczenie koloru oczu: podsumowanie
Barwa oczu warunkowana jest przez liczne geny, które wpływają na zawartość melaniny w przednich warstwach tęczówki. Choć kolor oczu rodziców i dziadków może stanowić wskazówkę przy przewidywaniu ich barwy u dziecka, dziedziczenie tej cechy jest skomplikowaną kwestią. Ze względu na zróżnicowany wpływ wielu genów na ostateczny efekt, nie da się jednoznacznie przewidzieć, jaka barwa oczu wystąpi u potomstwa danej pary.
Źródła:
- Mackey D. A. (2022) What colour are your eyes? Teaching the genetics of eye colour & colour vision. Edridge Green Lecture RCOphth Annual Congress Glasgow May 2019, Eye, 36: 704-715, dostęp: https://www.nature.com/articles/s41433-021-01749-x.
- Simcoe M., Valdes A., Liu F. i wsp. (2021) Genome-wide association study in almost 195,000 individuals identifies 50 previously unidentified genetic loci for eye color, Science Advances, 7(11): eabd1239, dostęp: https://www.science.org/doi/epdf/10.1126/sciadv.abd1239.
- MedlinePlus (2022) Is eye color determined by genetics?, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/genetics/understanding/traits/eyecolor/.
- American Academy of Opthalmology (2017) Eye Color: Unique as a Fingerprint, dostęp: https://www.aao.org/eye-health/tips-prevention/eye-color-unique-as-fingerprint.