Refluks u niemowląt - przyczyny, objawy i sposoby leczenia

Refluks u niemowląt - co musisz wiedzieć?

● Refluks u niemowląt najczęściej jest łagodnym zjawiskiem uznawanym za fizjologiczne, związane m.in. z niedojrzałością układu pokarmowego dziecka.

● Refluks niemowlęcy typowo mija samoistnie w ciągu kilku miesięcy, przed końcem pierwszego roku życia - często nie wymaga leczenia.

● Postępowanie terapeutyczne przy nasilonym refluksie u niemowlaka może obejmować zagęszczanie odciągniętego pokarmu kobiecego specjalnym preparatem lub stosowanie mieszanki mlecznej AR.

● Kiedy refluks u dziecka powoduje dokuczliwe dolegliwości lub wiąże się z powikłaniami, mówimy o chorobie refluksowej, która wymaga szczegółowej diagnostyki oraz leczenia.

Czym jest refluks u niemowląt?

Refluks jest zjawiskiem przemieszczania się treści pokarmowej z żołądka do przełyku. U niemowląt zazwyczaj przesuwa się ona również dalej, wydostając się przez usta lub (rzadziej) przez nos - mówimy wtedy o ulewaniach (inaczej regurgitacjach). Refluks występujący w pierwszym roku życia najczęściej ma charakter fizjologiczny, co oznacza, że nie uznaje się go za chorobę, która wymaga leczenia, a za przejściowy stan związany przede wszystkim z naturalną w pierwszych miesiącach życia niedojrzałością przewodu pokarmowego malucha. Refluks kwalifikuje się jako schorzenie, jeśli towarzyszą mu bardzo dokuczliwe objawy lub mamy do czynienia z powikłaniami.

Kiedy u niemowląt występuje refluks?

Wielu rodziców zaczyna obserwować objawy refluksu u dziecka, gdy ma ono 2-3 tygodnie. Częstotliwość występowania tego zjawiska jest jednak najczęstsza u maluchów w wieku od 3 do 4 miesięcy. Szacuje się, że wynosi wtedy aż 65%. Po tym czasie odsetek niemowląt, u których mamy do czynienia z refluksem, stopniowo naturalnie spada, co wiąże się m.in. z dojrzewaniem przewodu pokarmowego, nauką siedzenia oraz rozpoczęciem rozszerzania diety o pokarmy o stałej konsystencji. U zdecydowanej większości dzieci refluks mija w czasie pierwszego roku życia. U maluchów w wieku 12 miesięcy częstość jego występowania ocenia się na 5%.

Co powoduje refluks u niemowląt?

U niemowląt mamy do czynienia z kombinacją czynników, które przyczyniają się do występowania refluksu. Zalicza się do nich:

● Niedojrzałość układu pokarmowego. Przede wszystkim należy tu wspomnieć o niepełnej wydolności dolnego zwieracza przełyku, czyli mięśnia, który odpowiada za przeciwdziałanie cofaniu się treści pokarmowej z żołądka. Mięsień ten ma kształt pierścienia, który otwiera się po połknięciu żywności, by pozwolić na jego przejście do żołądka i zamyka, by zapobiegać cofaniu się treści pokarmowej. U niemowląt dolny zwieracz przełyku czasami nie zamyka się w pełni lub otwiera się w niewłaściwym czasie, powodując objawy refluksu.

● Dużą objętość płynnych pokarmów spożywanych na raz (w porównaniu do objętości żołądka malucha). Wysoki stopień wypełnienia żołądka po jedzeniu przyczynia się do dysfunkcji dolnego zwieracza przełyku.

● Spędzanie większości czasu w ciągu dnia w pozycji leżącej. Poziome ułożenie ciała sprzyja przemieszczaniu się treści żołądkowej do przełyku.

● U niektórych dzieci refluks stanowi objaw alergii na białka mleka krowiego. W takiej sytuacji cofanie się treści pokarmowej z żołądka bardzo rzadko stanowi jedyny symptom. Alergia na białka mleka krowiego może dawać różny obraz kliniczny u poszczególnych maluchów. Do oznak nadwrażliwości na ten alergen zalicza m.in. zmiany skórne (tzw. pokrzywkę, czyli obecność bąbli przypominających ukąszenie komarów, a także suchość, łuszczenie się skóry), biegunkę (czasami z domieszką krwi), katar oraz trudności w oddychaniu.

Objawy refluksu u niemowląt

Typowym objawem fizjologicznego refluksu niemowlęcego jest ulewanie, czyli cofanie się treści pokarmowej poza jamę ustną (lub rzadziej nos) dziecka. Zazwyczaj ma ona niewielką objętość i wydostaje się pod niskim ciśnieniem, bez angażowania aparatu mięśniowego (tym ulewania różnią się od wymiotów).

Kiedy refluks u niemowlaka wymaga leczenia?

W przypadku większości niemowląt refluks nie wymaga leczenia. Ustępuje samoczynnie wraz z wiekiem dziecka, nie powodując negatywnych skutków zdrowotnych ani zaburzeń w rozwoju malucha. Potrzeba wdrożenia leczenia może zaistnieć, jeśli ulewania są bardzo nasilone lub obserwuje się objawy wskazujące na to, że u niemowlaka występuje choroba refluksowa. Leczenia wymaga również występowanie u dziecka alergii na białka krowiego, która czasami stanowi przyczynę ulewań. W takiej sytuacji stosowana jest dieta eliminacyjna.

Jak leczyć refluks u niemowląt?

Leczenie refluksu u niemowlaka może opierać się na:

● Dbaniu o zachowanie pionowej pozycji dziecka w czasie 20-30 minut po karmieniu.

● Zmniejszaniu objętości jednorazowych karmień, a zwiększanie ich częstotliwości

● W przypadku karmienia piersią i szybkiego napływu mleka powodującego łapczywe jedzenie dziecka można na chwilę przerywać karmienie, podnieść dziecko do odbicia i kontynuować posiłek.

● Postępowaniu żywieniowym. Jego podstawę stanowi zagęszczanie pokarmu kobiecego lub podawanie mleka modyfikowanego AR (czyli zawierającego niskokaloryczne substancje zagęszczające). Po 4-8 tyg. podejmuje się próbę odstawienia zagęszczania pokarmu.

● Leczeniu farmakologicznym. Podawanie leków niemowlętom zarezerwowane jest przede wszystkim dla niektórych przypadków potwierdzonej badaniami choroby refluksowej. Co do zasady nie stosuje się ich przy fizjologicznych ulewaniach u niemowlaka. Podawanie leków jest bardzo rzadko stsowane i zawsze po poszerzeniu diagnostyki.

Leczenie żywieniowe niemowlaka z refluksem karmionego piersią

Refluks nie stanowi przeciwwskazania do karmienia piersią, które uznaje się za najkorzystniejszy dla dziecka sposób żywienia. Jeśli objawy u niemowlaka są nasilone, skonsultuj się z pediatrą. W takiej sytuacji lekarz może zalecić stosowanie preparatów zagęszczających odciągnięte z piersi mleko. Pozwala to łagodzić objawy przy jednoczesnej kontynuacji podawania pokarmu kobiecego. Skład preparatów oparty jest na niskoenergetycznych substancjach, takich jak mączka chleba świętojańskiego. Pamiętaj, że nie należy rozpoczynać ich stosowania na własną rękę, bez nadzoru lekarza.

Leczenie żywieniowe niemowlaka z refluksem karmionego mlekiem modyfikowanym

Jeśli niemowlę jest karmione mlekiem modyfikowanym, lekarz może zalecić stosowanie mieszanki mlecznej typu AR. Zawiera ona niskoenergetyczne zagęstniki, takie jak mączka chleba świętojańskiego, które pomagają pozostać pokarmowi w żołądku. Mieszankę AR przygotowuje się podobnie jak klasyczne mleko modyfikowane. Po 4- 8 tygodniach podejmuje się próbę powrotu do standardowego mleka modyfikowanego, jeżeli ulewania są nadal bardzo nasilone można ponownie zastosować mieszankę mleczną AR.

Czym różni się refluks od choroby refluksowej?

Podstawowe różnice między fizjologicznym refluksem, a chorobą refluksową, która może wymagać bardziej szczegółowej diagnostyki oraz wdrożenia leczenia, przedstawiliśmy w poniższej tabeli.

Refluks u niemowląt - częste pytania rodziców (FAQ)

Czy ulewania u niemowlaka wymagają konsultacji z lekarzem?

Warto zgłosić się z dzieckiem do pediatry, jeśli ulewania u niemowlaka są nasilone lub wywołują u rodzica duży niepokój. Konsultacja z lekarzem jest konieczna w sytuacji, gdy u malucha obserwuje się objawy, które mogą wskazywać na chorobowe podłoże występowania regurgitacji. Zgłoś się z niemowlakiem do pediatry, jeśli zauważysz:

● Pojawienie się ulewań po raz pierwszy przed osiągnięciem przez dziecko 2 tygodni lub po 6. miesiącu życia,

● Gorączkę,

● Trudności w karmieniu dziecka,

● Zaburzenia związane z połykaniem pokarmu,

● Rozdrażnienie, marudzenie niemowlaka, wyginanie pleców w łuk, szczególnie w czasie ulewań lub karmienia, czyli oznaki tego, że maluch odczuwa ból,

● Wymioty - w przypadku ich występowania treść żołądka usuwana jest z jamy ustnej z większą siłą niż w czasie ulewań,

● Niskie przyrosty masy ciała lub utratę masy ciała,

● Problemy z oddychaniem, np. charczenie, świszczący oddech,

● Obecność krwi w cofającej się treści pokarmowej lub jej wygląd przypominający fusy,

● Zielonkawy kolor ulewanej treści pokarmowej,

● Symptomy związane z odwodnieniem, takie jak mniejsza ilość mokrych pieluszek, zapadnięte ciemiączko, płacz bez łez, brak energii, apatia.

Co robić, gdy objawy refluksu u niemowlaka występują w nocy?

Jeśli karmisz dziecko w nocy, a maluchowi zdarzają się ulewania po spożyciu mleka, najlepiej potrzymać niemowlę w pozycji pionowej przez 20-30 minut, a następnie odłożyć je do snu w normalny sposób, na plecach. Uznaje się to za najbezpieczniejsze dla niemowląt, nawet tych z refluksem. Dzieci mają wykształcone naturalne odruchy, które zapobiegają zachłyśnięciu się ulewanym pokarmem. Podwyższenie materaca, by niemowlę spało w pozycji półleżącej lub kładzenie dziecka do snu na brzuszku nie jest zalecane z uwagi na zwiększone ryzyko nagłej śmierci łóżeczkowej.

Refluks u niemowląt: podsumowanie

Refluks i związane z nim ulewania stanowią zjawisko fizjologiczne obserwowane u większości niemowląt. W przypadku, gdy objawy są nasilone, należy skonsultować się z lekarzem. Może on zalecić postępowanie terapeutyczne z wykorzystaniem preparatów zagęszczających mleko kobiece lub mieszanek mlecznych typu AR stosowanych w celu złagodzenia ulewań. Przy występowaniu objawów wskazujących na występowanie choroby refluksowej, pediatra przeprowadzi bardziej szczegółową diagnostykę, a następnie zaproponuje leczenie w oparciu o uzyskane wyniki.

Źródła:

1. Gonzalez Ayerbe J. I., Houser B., Salvatore B. i wsp. (2019) Diagnosis and Management of Gastroesophageal Reflux Disease in Infants and Children: from Guidelines to Clinical Practice, Pediatric Gastroenterology, Hepatology & Nutrition, dostęp: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30899687/.
2. Vandenplas Y., Orsi M., Benninga M. i wsp. (2023) Infant gastroesophageal reflux disease management consensus, Acta Paediatrica, 113(3): 403-410, dostęp: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/apa.17074.
3. Dziekiewicz M. (2024) Ulewanie a choroba refluksowa, Forum Pediatrii Praktycznej, dostęp: https://forumpediatrii.pl/artykul/ulewanie-a-choroba-refluksowa.
4. Haiden N., Savino F., Hill S. i wsp. (2024) Infant formulas for the treatment of functional gastrointestinal disorders: A position paper of the ESPGHAN Nutrition Committee, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 79(1): 168-180, dostęp: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jpn3.12240.
5. Porto A. (2024) Gastroesophageal Reflux (GER) & Gastroesophageal Reflux Disease (GERD), American Academy of Pediatrics, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/health-issues/conditions/abdominal/Pages/GERD-Reflux.aspx.
6. Porto A. (2021) What is the safest sleep solution for my baby with reflux?, American Academy of Pediatrics, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/tips-tools/ask-the-pediatrician/Pages/What-is-the-safest-sleep-solution-for-my-baby-with-reflux.aspx.
7. Valez A., Waasdorp Hurtado C. (2025) Why Babies Spit Up, American Academy of Pediatrics, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/ages-stages/baby/feeding-nutrition/Pages/Why-Babies-Spit-Up.aspx.
8. National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (2020) Symptoms & Causes of GER & GERD in Infants, dostęp: https://www.niddk.nih.gov/health-information/digestive-diseases/acid-reflux-ger-gerd-infants/symptoms-causes.