Katar u niemowlaka – jak rozpoznać objawy i co zrobić, gdy się pojawi?

Katar u niemowlaka - co musisz wiedzieć?

● Najbardziej typową przyczyną kataru u niemowlaka są wirusowe infekcje dróg oddechowych.

● Katar może być również wywołany m.in. przez zakażenia bakteryjne, alergie oraz obecność ciała obcego w jamie nosowej niemowlaka.

● Utrzymywanie się kataru przez więcej niż 7 dni lub obecność objawów dodatkowych, takich jak gorączka, powinny skłonić do zasięgnięcia porady lekarskiej.

Co może powodować katar u niemowlaka?

Najbardziej typową przyczyną kataru u niemowlaka są infekcje dróg oddechowych (zazwyczaj przeziębienie, czasami grypa lub COVID-19). Katar mogą powodować również:

● Chłodna temperatura otoczenia - zimne, suche powietrze podrażnia śluzówkę nosa. Gruczoły śluzowe jamy nosowej zaczynają wtedy produkować więcej śluzu, by ją nawilżyć.

● Płacz.

● Narażenie na zanieczyszczenia powietrza, w tym dym papierosowy.

● Za wysoka temperatura otoczenia prowadzi do furczenia w drogach oddechowych i wrażenia zatkanego nosa.

● Alergie - u niemowląt zazwyczaj są to alergie na pokarmy, np. białka mleka krowiego. U dzieci w pierwszym roku życia bardzo rzadko mamy do czynienia z katarem wywołanym przez nadwrażliwość i nasiloną reakcję organizmu na kontakt z innymi alergenami, takimi jak pyłki roślin, kurz, roztocza, sierść zwierząt domowych. Alergie wziewne zwykle ujawniają się dopiero u starszych dzieci i nastolatków.

● Obecność ciała obcego w jamie nosowej.

● Refluks żołądkowo-przełykowy.

● Wady budowy przegrody nosowej (mogą być wrodzone lub nabyte na skutek urazu).

Jak rozpoznać przyczynę kataru u niemowlaka?

Przyczynę kataru u niemowlaka rozpoznaje się przede wszystkim na podstawie obecności objawów towarzyszących. Istotny jest również czas trwania kataru (czy ma on charakter ostry, trwający do 5-7 dni, czy przewlekły). Czasami wskazówkę stanowi również wygląd wydzieliny. Ponadto w niektórych przypadkach istotne są informacje o kontakcie dziecka z nowymi substancjami o potencjalnie alergennych właściwościach. Zdarza się, że wystąpienie objawów można powiązać np. z rozszerzeniem diety o konkretny produkt.

Katar u niemowlaka z wirusową infekcją dróg oddechowych

Wirusowe infekcje dróg oddechowych, takie jak przeziębienie i grypa, stanowią powszechną przyczynę kataru u niemowląt. W tym przypadku wydzielina może być zarówno wodnista, jak i gęsta, śluzowata. Zwykle ma przezroczysty kolor, choć może również być lekko żółta lub zielona. Z katarem typowo współwystępuje kaszel, a także podwyższona temperatura ciała. Przeziębienie najczęściej ma łagodny charakter, nie powoduje nasilonej gorączki i obniżenia aktywności u dziecka. Z kolei grypa zwykle od pierwszych dni daje intensywniejsze objawy, w tym gorączkę i znaczne pogorszenie się samopoczucia malucha. Zakażenia wirusowe dróg oddechowych u niemowląt rozwijają się przede wszystkim jesienią i wiosną, ale mogą pojawić się o każdej porze roku.

Katar u niemowlaka z bakteryjną infekcją dróg oddechowych

Bakteryjne infekcje dróg oddechowych typowo rozwijają się jako powikłanie po wcześniejszej infekcji wirusowej. Dotyczy to 5-10 % przypadków. Dlatego podejrzewa się je, jeśli objawy pierwotnego zakażenia utrzymują się powyżej 7-10 dni. Infekcje tego typu mają cięższy przebieg. Zwykle u dziecka występuje wysoka gorączka, ból głowy, miejscowy obrzęk. Katar pojawia się tylko w niektórych rodzajach infekcji bakteryjnych dróg oddechowych. Może mieć postać gęstej, a czasami także ropnej wydzieliny.

Katar u niemowlaka z alergią

Katar alergiczny najczęściej jest wodnisty, zwykle obfity. Jeśli przyczynę kataru u niemowlaka stanowi uczulenie, w zdecydowanej większości przypadków zaobserwujemy u dziecka również inne objawy nadwrażliwości na dany alergen. U malucha mogą pojawić się:

● Biegunka, luźne stolce,

● Wymioty, częste ulewanie pokarmu,

● Zmiany skórne, takie jak pokrzywka (bąble na skórze przypominające ukąszenia komara),

● Kaszel lub kichanie,

● Trudności w oddychaniu, świszczący oddech,

● Łzawienie i swędzenie oczu.

Katar u niemowlaka z ciałem obcym w jamie nosowej

Jeśli u dziecka doszło do aspiracji ciała obcego do jamy nosowej, katar najczęściej pojawia się tylko z jednej strony. Wydzielina zazwyczaj ma nieprzyjemny zapach.

Ile zwykle trwa katar u niemowlaka?

Katar u dziecka z przeziębieniem czy grypą utrzymuje się typowo od 5 do 7 dni. Jeśli doszło do nadkażenia bakteryjnego jako powikłania, czas występowania tego objawu bywa znacznie dłuższy. Czasami mamy do czynienia z przewlekłym katarem u dziecka, czyli takim, który nie ustępuje w ciągu 14 dni. Może być on spowodowany czynnikami, które wymagają diagnostyki i leczenia przyczynowego, np. eliminacji alergenu z diety lub usunięcia ciała obcego z jamy nosowej.

Jak szybko wyleczyć katar u niemowlaka?

Nie zawsze mamy wpływ na to, jak długo katar u niemowlaka będzie się utrzymywać. W przypadku, gdy wywołany jest infekcją wirusową, zazwyczaj musimy poczekać kilka dni, aż sam ustąpi, w międzyczasie stosując domowe sposoby łagodzenia dolegliwości. Przy rozpoznanej przez lekarza infekcji bakteryjnej wykorzystywane są antybiotyki, które pozwalają szybciej zwalczyć chorobę. W niektórych sytuacjach (np. w przy alergii) rozpoznanie przyczyny kataru ma zasadnicze znaczenie dla możliwości wdrożenia leczenia i szybkiego doprowadzenia do ustąpienia dolegliwości.

Jak łagodzić katar u niemowlaka?

Wśród sposobów na łagodzenie kataru u niemowlaka warto wymienić przede wszystkim:

● Płukanie nosa niemowlaka solą fizjologiczną. Pozwala rozrzedzić wydzielinę i ułatwia jej usuwanie.

● Odciąganie wydzieliny aspiratorem. Umożliwia usuwanie nadmiaru wydzieliny i dzięki temu ułatwia dziecku oddychanie, karmienie i sen. Pomoże szczególnie, jeśli mamy do czynienia z głęboko zalegającym katarem u niemowlaka. Czyszczenie nosa jest szczególnie istotne u niemowląt, gdyż oddychają tylko nosem.

● Nawilżanie powietrza w pomieszczeniach (przy wykorzystaniu specjalnych urządzeń). Wilgotne powietrze pomaga rozszerzać śluz w przewodach nosowych i ułatwia ich oczyszczanie. Przy zakupie nawilżacza warto rozważyć wybór modelu, który ma funkcję oczyszczania powietrza. Eliminowanie zanieczyszczeń również może pomóc w łagodzeniu kataru u dziecka - szczególnie, gdy na zewnątrz mamy do czynienia ze smogiem.

● Częste wietrzenie pomieszczeń, zapewnienie odpowiedniej temperatury w pokoju, w którym przebywa niemowlę (18-22°C).

● Zadbanie o nawodnienie organizmu niemowlaka. U dziecka do 6. miesiąca życia karmionego naturalnie, w tym kontekście ważne jest częste przystawianie do piersi. Niemowlę karmione mlekiem modyfikowanym w czasie przeziębienia czy grypy może potrzebować dopajania wodą już w pierwszym półroczu życia (warto zapytać lekarza o indywidualna poradę). Po 6. miesiącu życia można zacząć podawać dziecku wodę do picia w kubku lub bidonie ze słomką, niezależnie od sposobu karmienia.

● U dziecka z katarem wywołanym alergią, najskuteczniejszy sposób leczenia dolegliwości stanowi wyeliminowanie powodującego objawy alergenu z diety (lub otoczenia).

Jaki aspirator wykorzystać do odciągania kataru u niemowlaka?

Do odciągania wydzieliny u niemowlaka warto wykorzystać jeden z poniższych typów aspiratorów:

● Aspirator ręczny typu gruszka - tradycyjna, najprostsza i najmniej kosztowna metoda oczyszczania jamy nosowej dziecka.

● Aspirator ręczny do odsysania wydzieliny ustami (wykorzystujący siłę ssania wytwarzaną przez osobę obsługującą urządzenie). Higieniczny dzięki długiej rurce i wykorzystaniu specjalnych jednorazowych filtrów.

● Aspirator elektryczny, np. na baterie lub podłączany do odkurzacza. Tego typu akcesoria wymagają zachowania nieco większej ostrożności, ponieważ nie dają rodzicowi tak intuicyjnej kontroli nad siłą ssania, jak aspiratory manualne, ale bywają również skuteczniejsze. Aspiratory elektryczne (szczególnie podłączane do odkurzacza) mogą wywoływać u dziecka większy stres ze względu na hałas generowany przez urządzenie.

Jak odciągać katar u niemowlaka?

Oto instrukcja, jak krok po kroku usuwać wydzielinę z nosa niemowlaka:

1. Połóż niemowlę na pleckach.

2. Zadbaj o nawilżenie jamy nosowej malucha. Jest to szczególnie ważne w przygotowaniu do odciągania kataru, jeśli wydzielina jest gęsta, ciągnąca. Do nawilżenia wykorzystaj spray lub kropelki na bazie wody morskiej izotonicznej lub hipertonicznej (spray łatwiej aplikuje się niemowlakowi, ponieważ można bez problemu wprowadzić aerozol do jamy nosowej niezależnie od pozycji ciała).

3. Przed rozpoczęciem odciągania kataru upewnij się, że dziecko ma otwarte usta. Umożliwia to wyrównywanie się ciśnienia. Pamiętaj, by nie używać aspiratora w momencie, gdy buzia dziecka jest zamknięta.

4. Wykorzystaj wybrany typ aspiratora do odciągania wydzieliny. Dla przykładu, jeśli korzystasz z tradycyjnego aspiratora ręcznego (gruszki) naciśnij ją przed włożeniem do nosa, aby wytworzyć ciśnienie. Delikatnie włóż do jednej z dziurek jamy nosowej. Powoli zwalniaj nacisk na gruszkę, by odciągnąć wydzielinę. Wyjmij aspirator z jamy nosowej dziecka i naciśnij mocno gruszkę, żeby usunąć odciągniętą wydzielinę (np. na chusteczkę). Wytrzyj aspirator i w ten sam sposób odciągnij katar z drugiej dziurki.

5. Jeśli katar jest gęsty, w trakcie odciągania wydzieliny ponawiaj nawilżanie aerozolem lub kropelkami.

6. Na koniec również zaaplikuj aerozol lub kropelki z solą morską.

7. Po zakończeniu odciągania kataru pamiętaj o wyczyszczeniu aspiratora zgodnie z instrukcją producenta.

8. Możesz powtarzać odciąganie kataru w ciągu dnia, w miarę potrzeb. Zazwyczaj zaleca się robić to kilka razy na dobę. Weź pod uwagę, że zbyt częste odciąganie wydzieliny może nadmiernie podrażniać błonę śluzową nosa dziecka.

Czy u niemowlaka można stosować leki na katar?

Zazwyczaj w leczeniu kataru u niemowlaka zaleca się stosowanie domowych sposobów łagodzenia dolegliwości. Środki farmakologiczne mogą podrażniać błonę śluzową nosa malucha i w długoterminowej perspektywie nasilać problem, dlatego warto korzystać z nich tylko w szczególnych sytuacjach, najlepiej dopiero po konsultacji z lekarzem. Dostępne dla dzieci po 3. miesiącu życia preparaty to m.in. krople z oksymetazoliną - leki na katar, które mają za zadanie doraźnie odblokowywać nosek i ułatwiać oddychanie. Nie należy stosować ich przez czas dłuższy niż 5-7 dni.

Jak zapobiegać występowaniu kataru u niemowlaka?

W zapobieganiu występowaniu kataru u niemowlaka warto przede wszystkim podjąć działania ograniczające ryzyko rozwoju infekcji, które stanowią główną przyczynę tej dolegliwości. Pamiętaj o:

● Częstym myciu rąk wodą z mydłem.

● Unikaniu narażenia dziecka na kontakt z osobami chorymi.

● Stosowaniu suplementacji witaminą D zgodnie z zaleceniami pediatry.

● Zabieraniu dziecka na spacery, by wspomagać jego odporność.

● Utrzymywaniu w domu temperatury do 22 st i wilgotności 40-60 %

● Przeprowadzaniu u dziecka i innych członków rodziny szczepień obowiązkowych i zalecanych, zgodnie z Kalendarzem Szczepień Ochronnych.

Katar u niemowlaka - częste pytania rodziców (FAQ)

Co robić, gdy u dziecka pojawi się katar?

Jeśli katar i ewentualne objawy towarzyszące u dziecka nie są nasilone, można zastosować domowe sposoby łagodzenia dolegliwości. Warto zadbać przede wszystkim o oczyszczanie jamy nosowej przy użyciu aspiratora oraz zadbanie o odpowiednie warunki otoczenia (nawilżanie powietrza i optymalną temperaturę). Kiedy u dziecka występują nasilone objawy lub dolegliwości długo się utrzymują, należy zgłosić się z nim do lekarza.

Kiedy zgłosić się do lekarza z katarem u niemowlaka?

Skonsultuj się z lekarzem, jeśli:

● Dziecko ma trudności z oddychaniem,

● Katar u niemowlaka utrzymuje się przez czas powyżej tygodnia,

● U dziecka występuje gorączka (temperatura ciała powyżej 38°C),

● U malucha poza wodnistym katarem pojawiły się również objawy wskazujące na alergię, takie jak dolegliwości trawienne, pokrzywka, zaczerwienienie i łzawienie oczu,

● Wydzielina z nosa zawiera krew,

● Wydzielina ma nieprzyjemny zapach i wydostaje się tylko z jednego nozdrza.

Jak radzić sobie z katarem u niemowlaka w nocy?

W przypadku występowania kataru u niemowlaka w nocy, duże znaczenie dla komfortu malucha może mieć odciągnięcie wydzieliny aspiratorem tuż przed położeniem dziecka do snu i ewentualne powtarzanie tej czynności po obudzeniu się dziecka. Powinno to ułatwić mu oddychanie i zaśnięcie. Warto również zadbać o nawilżenie powietrza w pokoju, w którym w nocy przebywa niemowlę.

Katar u niemowlaka - podsumowanie

Katar jest bardzo częstym objawem u niemowląt. Zazwyczaj wywołany jest infekcją dróg oddechowych. Podstawowy sposób radzenia sobie z tą dolegliwością stanowi odciąganie kataru przy użyciu aspiratora oraz zadbanie o odpowiednie warunki otoczenia (właściwą wilgotność i temperaturę powietrza). W przypadku występowania gorączki lub nasilonych objawów towarzyszących, a także utrzymywania się kataru przez czas powyżej tygodnia, wskazana jest wizyta z dzieckiem u pediatry.

Źródła:

1. Tran N. P., Vickery J., Blaiss M. S. (2011) Management of Rhinitis: Allergic and Non-Allergic, Allergy, Asthma & Immunology Research, 3(3): 148-156, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3121056/.

2. Institute of Quality and Efficiency in Health Care (2023) Common colds: Learn More - Relief for a stuffy nose, cough and sore throat, National Library of Medicine, InformedHealth.org, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK279542/.

3. DeGeorge K. C., Ring D. J., Dalrymple S. N. (2019) Treatment of the Common Cold, American Family Physician, 100(5): 281-289, dostęp: https://www.aafp.org/pubs/afp/issues/2019/0901/p281.html.

4. Doulaptsi M., Aoi N., Kawauchi H. i wsp. (2019) Differentiating Rhinitis in the Paediatric Population by Giving Focus on Medical History and Clinical Examination, Medical Sciences (Basel), 7(3): 38, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6473768/.

5. Fried M. P., Lustig L. R. (2025) Nasal Congestion and Rhinorrhea, MSD Manual Professional Version, dostęp: https://www.msdmanuals.com/professional/ear-nose-and-throat-disorders/approach-to-the-patient-with-nasal-and-pharyngeal-symptoms/nasal-congestion-and-rhinorrhea.

6. National Health Service (2022) Non-allergic rhinitis, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/non-allergic-rhinitis/.

7. Moon R. Y. (2025) My baby has a stuffy nose. How can I help them sleep safely?, American Academy of Pediatrics, dostęp: https://www.healthychildren.org/English/tips-tools/ask-the-pediatrician/Pages/my-baby-has-a-stuffy-nose-how-can-i-help-them-sleep-safely.aspx.