Okres ciąży jest często przedstawiany jako czas radości i oczekiwania, ale dla niektórych kobiet może być również związane ze znaczną ilością trudności emocjonalnych oraz początkiem lub zaostrzeniem się objawów depresji. Depresja w czasie ciąży, zwana także depresją przedporodową, dotyka przyszłe matki na całym świecie, a badania wskazują, że częstość jej występowania waha się od 7% do 20%. Z tego artykułu dowiesz się, jakie objawy świadczą o występowaniu tego zaburzeniai co można zrobić, by lepiej sobie z nią radzić.
Co znajdziesz w tym artykule:
Czym jest depresja w ciąży?
W kontekście chorób związanych z zaburzeniami nastroju u kobiet spodziewających się dziecka najczęściej mówi się o depresji poporodowej. Równie istotny i także częsty problem stanowi jednak depresja pojawiająca się w czasie ciąży.
Depresja ciążowa charakteryzuje się obajwami przypominającymi typowe zaburzenia depresyjne, może to być nasilone poczucie beznadziejmości, zwiększona drażliwość, przygnębienie, trudności z koncentracją uwagi oraz utrata zainteresowania tym, co wcześniej dawało radość. Takie objawy często można błędnie przypisać normalnym zmianom w ciąży, co prowadzi do niedodiagnozowania oraz braku podejmowania odpowiednich działań. Może trudniać codzienne funkcjonowanie, często prowadzi do izolowania się od otoczenia. Zwiększa też ryzyko niewystarczającego dbania o siebie w okresie, kiedy jest to szczególnie potrzebne zarówno w kontekście zdrowia kobiety, jak i jej dziecka.
Przyczyny rozwoju depresji w czasie ciąży
Depresja w ciąży w dużej mierze może być spowodowana przez brak równowagi hormonalnej w tym okresie. Zwykle jednak dochodzi do jej rozwoju, gdy na zmiany fizjologiczne nakładają się inne czynniki utrudniające spodziewającej się dziecka kobiecie poradzenie sobie z nową sytuacją. Wśród nich znaczenie mogą mieć zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe, związane m.in. z okolicznościami życiowymi, w jakich znajduje się kobieta po zajściu w ciążę i sposobem ich postrzegania.
W pojawieniu się depresji ciążowej rolę mogą odgrywać m.in.:
- Niezamierzona ciąża,
- Konflikt w relacji z ojcem dziecka,
- Doświadczanie przemocy ze strony partnera,
- Odczuwanie silnego stresu (może on być związany zarówno z samą ciążą, jak i z innymi obszarami życia, np. z pracą),
- Niski status ekonomiczny, lęk związany z sytuacją finansową,
- Brak wystarczającego wsparcia społecznego,
- Traumatyczne doświadczenia w przeszłości,
- Obecność depresji, zaburzeń lękowych lub innych chorób psychicznych na wcześniejszych etapach życia.
Jak rozpoznać depresję w czasie ciąży?
Rozpoznanie depresji przedporodowej może być trudne, ponieważ wiele z typowych objawów choroby uznaje się powszechne wśród przyszłych mam i bywają one bagatelizowane zarówno przez ciężarną, jak i osoby w jej otoczeniu. Problemy ze snem, znacznie obniżenie lub nasilenie apetytu, utrata libido, odczuwanie lęku, trudności w koncentracji, silne wahania nastroju - to relatywnie częste w czasie ciąży symptomy, które mogą też stanowić pierwsze sygnały pogarszającego się stanu psychicznego.
Choć złe samopoczucie w czasie ciąży zdarza się często, nie zawsze jest oznaką depresji. Chorobę rozpoznaje się na podstawie utrzymywania się przez dłuższy okres (co najmniej 2 tygodnie) objawów, takich jak:
- Uczucie smutku, „pustki”, beznadziei, obojętności,
- Płaczliwość,
- Rozdrażnienie,
- Utrata zainteresowania kontaktami z innymi osobami, światem zewnętrznym, wykonywaniem czynności, które wcześniej sprawiały przyjemność i dawały satysfakcję,
- Nadmierny lęk, zamartwianie się,
- Poczucie winy,
- Poczucie niskiej wartości,
- Trudności, brak wystarczającej motywacji do podejmowania działań związanych ze zdrowiem w ciąży, np. chodzenia na wizyty kontrolne,
- Myśli dotyczące samookaleczania, myśli samobójcze.
Szacuje się, że depresja dotyka mniej więcej co dziesiątą kobietę w ciąży. Ze względu na dużą częstość występowania tego problemu i negatywne konsekwencje braku wczesnej interwencji, obecnie standardem opieki okołoporodowej jest wykonywana dwukrotnie przesiewowa diagnostyka depresji w ciąży (na przełomie 1. i 2. trymestru, a także w 3. trymestrze).
Czy depresja w ciąży ma wpływ na dziecko?
Doświadczenie depresji ciążowej (szczególnie, gdy kobieta nie otrzyma dostatecznej pomocy) może negatywnie wpływać nie tylko na jej stan, ale również na dziecko. W przypadku wystąpienia tej choroby istnieje wyższe ryzyko:
- Sięgania po środki, które dają chwilową ulgę, ale mają negatywny wpływ na rozwijający się płód, m.in. po alkohol, papierosy, a także nielegalne substancje psychoaktywne,
- Trudności w dbaniu o zdrowie swoje oraz dziecka przez stosowanie się do zaleceń lekarskich, odżywczą dietę, odpowiednią jakość i ilość snu,
- Trudności w nawiązaniu relacji z dzieckiem na etapie życia płodowego oraz po porodzie,
- Późniejsze problemy w rozwoju malucha, zarówno na poziomie emocjonalnym, jak i fizycznym.
Istnieje także związek między niedostatecznie leczoną depresją w czasie ciąży i powikłaniami, takimi jak przedwczesny poród i niska masa urodzeniowa.
Jak sobie radzić z depresją w ciąży?
Istnieje wiele metod, które mogą skutecznie pomóc osobie z depresją. Kluczem jest poszukanie profesjonalnego wsparcia. Pierwszy ważny krok może stanowić poinformowanie o objawach lekarza lub położnej w czasie wizyty. Odpowiednie metody terapii są różne w zależności m.in. od stopnia nasilenia depresji. Specjalista pomoże pokierować kobietę dalej, by umożliwić uzyskanie adekwatnej pomocy dostosowanej do sytuacji.
Psychoterapia jako sposób leczenia depresji w ciąży
Psychoterapia stanowi jedną z podstawowych metod leczenia depresji. Dobre efekty u wielu kobiet w ciąży uzyskuje się poprzez terapię poznawczo-behawioralną. Ma ona na celu zidentyfikowanie i zmianę sposobów myślenia, działania, reagowania, które nie służą w określonych sytuacjach. Pomaga uzyskać nową perspektywę i podejście do niektórych tematów.
Farmakologiczne leczenie depresji u kobiety ciężarnej
Środki farmakologiczne umożliwiają uzyskanie równowagi substancji chemicznych odpowiadających za nastrój i zapobiegają przewlekłemu złemu samopoczuciu u kobiety w ciąży. Stosuje się je szczególnie w depresji, której towarzyszą nasilone objawy, w wyraźnym stopniu zaburzające codzienne funkcjonowanie. Czasami są wdrażane także w sytuacji, gdy psychoterapia nie przynosi satysfakcjonujących efektów.
Najczęściej stosowanymi lekami antydepresyjnymi są selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny. Uznaje się je za środki relatywnie bezpieczne w czasie ciąży, o niskim ryzyku negatywnego oddziaływania na płód. Wystąpienie skutków ubocznych jest jednak możliwe, dlatego u kobiet oczekujących dziecka wprowadza się je po dokładnym rozważeniu stosunku między ryzykiem i korzyściami z ich stosowania.
Przy rozpoczęciu przyjmowania leków na depresję duże znaczenie ma stopniowe zwiększanie dawki. Na rezultaty ich działania zwykle trzeba poczekać kilka tygodni. Należy także pamiętać, że odstawianie leków musi przebiegać powoli i pod kontrolą lekarza.
Inne metody radzenia sobie z depresją w czasie ciąży
Psychoterapia oraz stosowanie leków antydepresyjnych to podstawowe sposoby leczenia depresji w czasie ciąży. Radzenie sobie z tą chorobą na co dzień może wspomóc jednak również dodatkowo wiele innych działań, w tym:
- Spędzanie czasu, rozmowa z osobami, które stanowią źródło wsparcia,
- Praktyka uważności i medytacja,
- Nauka technik relaksacyjnych, np. ćwiczeń oddechowych,
- Aktywność fizyczna dostosowana do możliwości i zaleceń lekarskich, najlepiej na świeżym powietrzu,
- Udział w grupie wsparcia dla kobiet w ciąży,
- Dbanie o zapewnienie czasu i odpowiednich warunków na sen,
- Uzyskanie wsparcia w dbaniu o zdrowie, np. w zaplanowaniu i dotarciu na lekarskie wizyty kontrolne, przygotowywaniu odżywczych posiłków.
Wczesne otrzymanie zarówno profesjonalnej pomocy psychologa oraz psychiatry, jak i wsparcia ze strony bliskich jest kluczowe, żeby złagodzić objawy depresji w ciąży i zmniejszyć ryzyko ich negatywnego wpływu na stan fizyczny kobiety i dziecka, a także przewlekłego występowania obniżonego samopoczucia również po porodzie.
Źródła:
- Ayers S., Delicate A. (2016) Recognising and acting on perinatal mental health, NCT Journal, 32, dostęp: https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/17201/.
- The American College of Obstetricians and Gynecologists (2023) Depression During Pregnancy, dostęp: https://www.acog.org/womens-health/faqs/depression-during-pregnancy.
- National Institute of Mental Health (2023) Perinatal Depression, dostęp: https://www.nimh.nih.gov/health/publications/perinatal-depression.
- Sayres Van Niel M., Payne J. L. (2020) Perinatal depression: A review, Cleveland Clinic Journal of Medicine, 87(5): 273-277, dostęp: https://www.ccjm.org/content/87/5/273.
- Field, T. (2011). Prenatal depression effects on early development: A review. Infant Behavior and Development, 34(1), 1-14.
- Field, T. (2017). Prenatal anxiety and depression effects on the fetus and child: A review. Early Human Development, 113, 58-68.
- Gavin, N. I., Gaynes, B. N., Lohr, K. N., Meltzer-Brody, S., Gartlehner, G., & Swinson, T. (2005). Perinatal depression: A systematic review of prevalence and incidence. Obstetrics & Gynecology, 106(5 Pt 1), 1071-1083.