Gestoza jest jednym z częstych, poważnych powikłań ciąży, najczęściej rozwijającym się po 20. tygodniu od poczęcia. Polega przede wszystkim na występowaniu nadciśnienia tętniczego oraz białkomoczu. Leczenie gestozy obejmuje monitorowanie ciśnienia tętniczego, terapię farmakologiczną, a w wielu przypadkach również wcześniejsze wywołanie porodu naturalnego lub przeprowadzenie cesarskiego cięcie. Odpowiednia terapia i kontrola stanu zdrowia matki i jej dziecka znacznie zmniejszają ryzyko rozwoju poważnych komplikacji związanych z zatruciem ciążowym.
Co znajdziesz w tym artykule:
Gestoza – co to jest?
Gestoza lub inaczej zatrucie ciążowe, stan przedrzucawkowy lub preeklampsja, jest zespołem zaburzeń związanych z nadciśnieniem tętniczym i jego powikłaniami, typowo z towarzyszącym im białkomoczem.
Gestozę zalicza się do jednych z najczęstszych powikłań ciąży – rozpoznaje się ją u 3-7% kobiet oczekujących dziecka. Zazwyczaj rozwija się nie wcześniej niż po 20. tygodniu ciąży (dość często już w okresie zbliżającego się porodu – 90% przypadków wykrywa się w nie wcześniej niż w 34. tygodniu ciąży). Gestoza może pojawić się również dopiero po porodzie, choć zdarza się to rzadko.
Przyczyny gestozy
Dokładna przyczyna pojawiania się gestozy nie została jeszcze poznana. Eksperci uważają, że potencjalnie ma to związek z nieprawidłowym rozwojem naczyń krwionośnych łożyska, czyli narządu łączącego krwioobieg ciężarnej kobiety z krążeniem płodu, służącego m.in. do przekazywania dziecku tlenu i substancji odżywczych oraz usuwania produktów przemiany materii. Uważa się, że zaburzenia przepływu krwi między matką i dzieckiem mogą prowadzić do nieprawidłowości w regulacji krążenia krwi u kobiety i podniesienia się ciśnienia tętniczego. Procesy odpowiedzialne za etiopatogenezę gestozy zachodzą w bardzo wczesnym okresie ciąży, a ciąża pozornie rozwija się prawidłowo. Objawy mogą pojawić się nagle z dużym nasileniem.
Mimo, że nie znamy dokładnego wyjaśnienia przyczyn rozwoju gestozy, wiemy, że istnieją czynniki, które mogą predysponować do wystąpienia tych zaburzeń.
Czynniki ryzyka związane z rozwojem gestozy
Wśród czynników ryzyka wiążących się ze zwiększonym prawdopodobieństwem rozwoju gestozy wymienia się:
- Stan przedrzucawkowy rozpoznany w poprzedniej ciąży,
- Nadciśnienie tętnicze w przeszłości,
- Cukrzycę typu I lub II,
- Choroby nerek,
- Choroby autoimmunologiczne, takie jak zespół antyfosfolipidowy czy toczeń rumieniowaty układowy,
- Wiek powyżej 40 lat,
- Ciążę mnogą,
- Pierwszą ciążę,
- Otyłość.
- Gestozę rozpoznaną w przeszłości wśród bliskich krewnych.
Ze względu na złożone przyczyny powstawania gestozy poszukuje się wskaźników, które umożliwiłyby wczesne wykrycie zagrożenia stanem przedrzucawkowym. Obecnie poza wywiadem są to pomiary ciśnienia na obu kończynach, USG oceniające przepływy w krążeniu maciczno-łożyskowym i badania biochemiczne.
Jak rozpoznaje się gestozę?
Gestozę diagnozuje się na podstawie obecności co najmniej dwóch rodzajów zaburzeń u kobiety ciężarnej.
Pierwszym z nich jest nadciśnienie tętnicze, które pojawiło się po raz pierwszy po 20. tygodniu ciąży. Poziom ciśnienia wskazujący na nadciśnienie to 140/90 mmHg lub powyżej (przynajmniej jedna z dwóch wartości musi przekraczać tę normę). Dwukrotny, przeprowadzany w odstępie co najmniej 4 godzin pomiar powyżej wymienionych wartości to warunek konieczny, by rozpoznać gestozę.
Zatrucie ciążowe diagnozuje się, gdy nadciśnieniu towarzyszy białkomocz (obecność białka w moczu) – najważniejsze i najczęstsze z dodatkowych nieprawidłowości związanych ze stanem przedrzucawkowym - lub co najmniej jedno z dodatkowych zaburzeń w postaci:
- Trombocytopenii (obniżenie stężenia płytek krwi poniżej normy),
- Zwiększonej aktywności aminotransferaz ALT, AST - enzymów wątrobowych,
- Niewydolności nerek,
- Powikłania neurologiczne - ból głowy, który może (ale nie musi) przebiegać z zaburzeniami widzenia – w celach diagnostyki gestozy nie uwzględnia się go, jeśli jest związany z zaburzeniami obecnymi przed ciążą, np. pojawiającymi się wcześniej migrenami; zaburzenia świadomości; udar
- objawy zagrożenia dobrostanu płodu
Objawy gestozy
Poza wymienionymi wyżej nieprawidłowościami wykorzystywanymi w diagnostyce gestozy, u kobiety w ciąży z zatruciem ciążowym można zaobserwować objawy, takie jak:
- Ból odczuwany poniżej żeber,
- Nudności i/lub wymioty,
- Nagły obrzęk okolicy twarzy i oczu,
- Zawroty głowy, ból głowy, zaburzenia widzenia
- Trudności w oddychaniu.
Powyższe symptomy nie zawsze są obecne u kobiet z gestozą. Czasami ma ona przebieg bezobjawowy.
Leczenie gestozy w czasie ciąży
Podstawą leczenia zatrucia ciążowego jest kontrola ciśnienia tętniczego oraz profilaktyka wystąpienia rzucawki (eklampsji), czyli epizodu drgawek i utraty przytomności, który występuje u około 1% kobiet z gestozą.
Terapia farmakologiczna może obejmować:
- Leki hipotensyjne, czyli obniżające ciśnienie krwi,
- Leki przeciwdrgawkowe stosowane zarówno profilaktycznie, jak i w leczeniu napadu drgawek, który już się pojawił,
- Sterydy, podawane w celu przyspieszenia rozwoju płuc dziecka przed porodem.
Bardzo ważny element stanowi również regularne sprawdzanie ciśnienia tętniczego. Jeśli gestoza nie wymaga hospitalizacji, tylko jest leczona w warunkach ambulatoryjnych, ciężarna zwykle otrzymuje zalecenie, żeby codziennie kontrolować je przy pomocy ciśnieniomierza i zapisywać wyniki. Dodatkowo może być wskazanie do monitorowania masy ciała, kontroli badań krwi i moczu.
Gestoza a poród
Ważnym aspektem leczenia zatrucia ciążowego jest również decyzja odnośnie czasu rozwiązania ciąży. W niektórych przypadkach u kobiet z gestozą istnieją wskazania do wcześniejszego wykonania cesarskiego cięcia lub podania leków indukujących poród. Podejmuje się ją w oparciu o stopień nasilenia stanu przedrzucawkowego, wiek ciążowy płodu oraz ogólny stan zdrowia – zarówno kobiety, jak i dziecka.
Jeśli stan przedrzucawkowy jest nasilony i kontynuowanie ciąży wiąże się z dużym ryzykiem, zazwyczaj stanowi to wskazanie do wcześniejszego porodu, nawet jeśli byłby on wywoływany przed terminem. W sytuacji, gdy na podstawie dokonanej przez lekarza oceny donoszenie ciąży nie wiąże się z dużym zagrożeniem, często praktykowanym rozwiązaniem jest wykonanie cesarskiego cięcia lub indukcja porodu w okolicy 38. tygodnia ciąży.
Dalsze, częste monitorowanie ciśnienia tętniczego, a w wielu przypadkach także kontynuowanie przyjmowania leków, jest wskazane jeszcze przez kilka tygodni po porodzie – najpierw w warunkach szpitalnych, później w domu.
Powikłania gestozy
Gestoza w ciężkiej postaci wiąże się z zagrożeniem zdrowia i życia kobiety ciężarnej oraz jej dziecka. Możliwe powikłania obejmują:
- HELLP – rzadki zespół zaburzeń związanych z uszkodzeniem wątroby i problemami z krzepnięciem krwi,
- Rzucawkę – wspomniany wcześniej napad drgawek, trwający zwykle krócej niż minutę, w zdecydowanej większości przypadków niepowodujący trwałych negatywnych skutków, lecz związany z niewielkim ryzykiem trwałej niepełnosprawności lub uszkodzenia mózgu w sytuacji, gdy jest bardzo nasilony,
- Udar mózgu,
- Problemy z pracą wątroby, nerek, płuc, serca.
Kiedy dochodzi do stanu przedrzucawkowego, wymiana substancji między matką i płodem jest zaburzona. W związku z tym może dochodzić do spowolnienia wzrastania płodu – nie otrzymuje on wystarczającej ilości składników potrzebnych do rozwoju. Istnieje także ryzyko komplikacji związanych z koniecznością wczesnego wywołania porodu lub przeprowadzenia cesarskiego cięcia, np. wystąpienia zaburzeń funkcji płuc u dziecka urodzonego przed terminem.
Wczesna diagnostyka, monitorowanie stanu kobiety i dziecka oraz zastosowane odpowiednio leczenie znacznie zmniejszają ryzyko wystąpienia powikłań.
Czy można zapobiegać gestozie?
Istnieją udokumentowane działania profilaktyczne, które zmniejszają ryzyko gestozy. Podstawowym sposobem jest przyjmowanie przez kobiety z grup wysokiego i średniego ryzyka wystąpienia zatrucia ciążowego kwasu acetylosalicylowego w niskich dawkach począwszy od 12.-20. tygodnia ciąży (na zlecenie lekarza).
Dodatkowo, znaczenie ma również kontrola i odpowiednie leczenie chorób, które mogą zwiększać prawdopodobieństwo rozwoju gestozy, m.in. nadciśnienia, cukrzycy i chorób nerek – zarówno przed, jak i po zajściu w ciążę.
Źródła:
- Fox R., Kitt J., Leeson P. i wsp. (2019) Preeclampsia: Risk Factors, Diagnosis, Management, and the Cardiovascular Impact on the Offspring, Journal of Clinical Medicine, 8(10): 1625, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6832549/.
- Chang K.-J., Seow K.-M., Chen K.-H. (2023) Preeclampsia: Recent Advances in Predicting, Preventing and Managing the Maternal and Fetal Life-Threatening Consequences, International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(4): 2994, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9962022/.
- National Health Service (2021) Pre-eclampsia, dostęp: https://www.nhs.uk/conditions/pre-eclampsia/.
- MedlinePlus (2022) Preeclampsia, National Library of Medicine, dostęp: https://medlineplus.gov/ency/article/000898.htm.
- Karrar S. A., Martingano D. J., Hong P. L. (2024) Preeclampsia, StatPearls, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK570611/.
- Khedagi A. M., Bello N. A. (2021) Hypertensive Disorders of Pregnancy, Cardiology Clinics, 39(1): 77-90, dostęp: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7720658/.
- World Health Organization (2021) WHO recommendations on antiplatelet agents for the prevention of pre-eclampsia, dostęp: https://iris.who.int/bitstream/handle/10665/350190/9789240037540-eng.pdf?sequence=1.
- Postępowanie w nadciśnieniu tętniczym u kobiet w ciąży. Zapobieganie, diagnostyka, leczenie i odległe rokowanie. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tetniczego, Polskiego Towarzystwa Kardilogicznego I Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. 2019