Kiedy pojawiają się problemy z laktacją, wiele mam zniechęca się i zaprzestaje karmienia naturalnego. Tymczasem kryzys laktacyjny i inne trudności związane z karmieniem piersią najczęściej można przezwyciężyć.
Mleko mamy najlepiej zaspokaja energetyczne i odżywcze potrzeby niemowlęcia w pierwszym półroczu życia, jest najbardziej specjalistycznym pokarmem na świecie. Karmienie piersią korzystnie wpływa na zdrowie dziecka teraz i w przyszłości. Jeśli po raz pierwszy zostałaś mamą, możesz mieć wątpliwości, jak karmić piersią. Kiedy pojawiają się problemy z laktacją, wiele mam zniechęca się i zaprzestaje karmienia naturalnego. Tymczasem kryzys laktacyjny i inne trudności związane z karmieniem piersią najczęściej można przezwyciężyć.
Wyłączne karmienie piersią w Polsce i na świecie
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca wyłączne karmienie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia niemowlęcia, a następnie jego kontynuację nawet do 2. roku życia lub dłużej, przy jednoczesnym rozszerzaniu diety dziecka. Odsetek dzieci karmionych w ten sposób jest według ekspertów wciąż niezadowalający.
Rozpoczęcie karmienia piersią
Pierwsze karmienie piersią powinien poprzedzać bezpośredni kontakt ciała matki i ciała dziecka. Podczas kontaktu „skóra do skóry” na ciele dziecka osiadają bakterie matki, które chronią je przed innymi bakteriami z otoczenia i zapobiegają zakażeniom w późniejszym okresie. Dodatkowo noworodek zapoznaje się z zapachem skóry mamy oraz rytmem bicia jej serca, co daje mu poczucie bezpieczeństwa, uspokaja i wycisza.
Pierwsze karmienie noworodka piersią, jeśli nie wystąpiły poważne komplikacje podczas porodu, powinno nastąpić w ciągu godziny po porodzie. U niemowlęcia samoistnie pojawia się już odruch szukania piersi i ssania, a mama, dzięki wciąż działającym hormonom, nie odczuwa jeszcze zmęczenia po porodzie. Niewprawionej mamie w pierwszym przystawieniu dziecka do piersi pomoże położna lub doradca laktacyjny.
Jak często karmić piersią? Eksperci zalecają, by karmienie piersią odbywało się na żądanie, co oznacza, że niemowlę powinno dostawać pokarm mamy zawsze wtedy, gdy się tego domaga. Zaleca się, by karmienie odbywało się tak często oraz trwało tak długo, jak potrzebuje tego niemowlę.
Istnieją wyjątki od karmienia piersią na żądanie. Należy kontrolować godziny przystawiania do piersi i budzić dziecko na karmienie, gdy:
- w pierwszych tygodniach życia dziecko domaga się jedzenia rzadziej niż 8 razy na dobę,
- w 2.-3. dobie po porodzie u noworodka wystąpiła tzw. żółtaczka fizjologiczna (dziecko może w takiej sytuacji przespać głód).
Kryzys laktacyjny
Każda karmiąca piersią mama słyszała o kryzysie laktacyjnym, jednak nie wszystkie kobiety wiedzą, czym tak naprawdę to zaburzenie jest i jak można je przezwyciężyć.
Ponieważ w pierwszych miesiącach życia dziecko rozwija się bardzo intensywnie, organizm karmiącej mamy, aby sprostać potrzebom niemowlęcia, sam reguluje ilość produkowanego mleka.
Kryzys laktacyjny
Zaburzenia w karmieniu piersią mogą się pojawić u każdej kobiety i na każdym etapie laktacji. Eksperci wskazują jednak pewne okresy, w których ryzyko wystąpienia kryzysu laktacyjnego jest największe.
W 3. i 6. tygodniu oraz w 3. miesiącu życia dziecka występują tzw. „skoki rozwojowe” dziecka. Zapotrzebowanie niemowlęcia na pokarm znacznie wzrasta, dziecko częściej niż zwykle domaga się karmienia. W wyniku tej istotnej zmiany potrzeb mama zmaga się z naturalnym procesem nazywanym kryzysem laktacyjnym, czyli sytuacją, w której w przewodach mlecznych piersi jest wytwarzana zbyt mała ilość pokarmu, a kobieta nie jest w stanie zaspokoić głodu dziecka – mówi Monika Łuszczyńska, położna.
Twoje zmęczenie i stres, zmniejszenie częstotliwości przystawiania dziecka do piersi, zmiany hormonalne, zmniejszenie efektywności odruchu ssania dziecka przez podawanie smoczka mogą także wpłynąć na wystąpienie kryzysu laktacyjnego i utrudnić regulację laktacji. Pamiętaj jednak, że masz wpływ na większość spośród powyższych czynników. Spróbuj zrelaksować się, poproś o wsparcie partnera lub bliską Ci osobę. Sprawdź, czy dziecko ssie pierś prawidłowo – powinno objąć ustami całą brodawkę i znaczną część otoczki.
Kryzys laktacyjny warto przeczekać i opanować emocje towarzyszące tej trudnej sytuacji. Jeśli dziecko rozwija się prawidłowo, mama nie powinna podejmować pochopnych decyzji dotyczących zmiany sposobu karmienia noworodka. Chwilowe problemy z laktacją są czymś całkowicie naturalnym, wiele kobiet przez nie przechodzi i nie powinny być powodem do nadmiernego niepokoju – podkreśla Monika Łuszczyńska, położna.
Aby przezwyciężyć kryzys laktacyjny, należy przystawiać dziecko do piersi tak często, jak tego potrzebuje, także w nocy.
W ten sposób pobudzimy proces laktacji, a organizm mamy dostosuje się do nowej sytuacji. Regularna, intensywna stymulacja piersi poprzez częstsze karmienie piersią sprawi, że po maksymalnie kilku dniach laktacja unormuje się, a piersi będą wytwarzać taką ilość pokarmu, która zaspokoi potrzeby dziecka – radzi Monika Łuszczyńska, położna.
Inne problemy z karmieniem piersią
Określenie „kryzys laktacyjny” bywa często używane w języku potocznym, w odniesieniu do jakichkolwiek problemów z laktacją. U każdej młodej mamy mogą pojawić się problemy z laktacją, jak np.:
- nawał pokarmu,
- zastój pokarmu,
- zapalenie piersi,
- dyskomfort podczas karmienia,
- wrażenie, że dziecko się nie najada.
Nawał pokarmu, inaczej zwany nawałem mlecznym, to sytuacja, w której w piersiach znajduje się zbyt dużo pokarmu. Nawałowi pokarmu może towarzyszyć ból, dyskomfort i trudność w przystawianiu dziecka do nabrzmiałych i twardszych niż zwykle piersi. Ta chwilowa dolegliwość nie powinna być jednak powodem do zaprzestania karmienia naturalnego.
Nawał pokarmu występuje w 2.-6. dobie po porodzie. Piersi wytwarzają wtedy nawet 10 razy więcej pokarmu niż dotychczas.
Ulgę mamie mogą przynieść zimne okłady na piersi po karmieniu lub odciąganie pokarmu w niewielkiej ilości np. przy pomocy laktatora. Ten ostatni sposób należy stosować tylko w ostateczności, aby nie pobudzać nadmiernie laktacji – radzi Monika Łuszczyńska, położna.
Zastój pokarmu występuje wtedy, gdy mleko nie wypływa swobodnie z piersi, a dziecko mniej efektywnie ssie pierś. Na piersi obserwuje się miejscowe zaczerwienienie oraz zgrubienie, bolesne przy uciskaniu. Dolegliwość ta może być spowodowania zatkaniem przewodu mlecznego lub wyprowadzającego. W przypadku zastoju pokarmu najpierw należy sprawdzić technikę karmienia piersią i wyeliminować wszelkie nieprawidłowości. Pomóc w tym może konsultacja w poradni laktacyjnej.
Staraj się karmić piersią regularnie, systematycznie, najlepiej co 2 godziny. Starannie przystawiaj dziecko do piersi. Karm tak długo, jak potrzebuje tego dziecko, szczególnie, jeśli karmisz z chorej piersi. Sprawdź też, czy nie naraziłaś piersi na uraz mechaniczny, np. poprzez zbyt ciasną bieliznę. Doraźnie pomóc mogą ciepłe okłady na piersi przed karmieniem oraz w trakcie karmienia. Zimne okłady, np. żelowe, stosuj po karmieniu piersią. Zmniejszą one odczuwany ból. – radzi Monika Łuszczyńska, położna.
Zapalenie piersi najczęściej występuje z powodu nieprawidłowej techniki karmienia piersią, np. pozycji dziecka przy piersi czy sposobu podawania piersi, lub nieefektywnego odruchu ssania niemowlęcia. Piersi są wtedy zaczerwienione i nabrzmiałe, twarde i ciepłe, dotykanie piersi sprawia ból. Mama odczuwa też objawy podobne do przeziębienia: ma złe samopoczucie, gorączkę.
Zapalenie piersi to poważna dolegliwość laktacyjna, której nie wolno lekceważyć. Jeśli zaobserwujesz objawy u siebie, skonsultuj się z lekarzem, który pomoże Ci poradzić sobie z tym problemem. Zacznij od korekty techniki karmienia piersią, zwróć też uwagę na częstość przystawiania dziecka do piersi. Stosuj okłady podobnie, jak przy zastoju pokarmu, natomiast przyjmowanie leków przeciwzapalnych skonsultuj ze specjalistą – radzi Monika Łuszczyńska, położna.
Często, szczególnie w pierwszych dobach po porodzie, kobieta może odczuwać dyskomfort, a nawet ból podczas karmienia piersią. Piersi kobiety dopiero przystosowują się do nowej roli, dlatego jest to całkowicie naturalne. Może się zdarzyć, że na brodawkach pojawią się ranki, które są wynikiem początkowego, nieprawidłowego przystawiania dziecka do piersi. Wraz z nabywaniem wprawy w karmieniu piersią, ranki goją się, a dyskomfort znika.
Wiele mam sądzi, że ma za mało pokarmu w piersiach. Jeśli niemowlę ssie pierś prawidłowo, słychać jego rytmiczne przełykanie mleka, pierś jest po karmieniu widocznie bardziej miękka, a dziecko moczy 6 pieluch na dobę oraz oddaje 3-4 stolce, możesz zachować spokój. Dziecko najada się i rozwija prawidłowo. Dodatkowym czynnikiem wskazującym na prawidłowe karmienie jest prawidłowy przyrost masy ciała noworodka – Monika Łuszczyńska, położna.
Karmienie piersią a dieta mamy
Sposób odżywiania matki karmiącej piersią ma tylko niewielki wpływ na skład jej mleka – w naturalny sposób jej organizm najpierw zaspokaja potrzeby dziecka, a dopiero później swoje. Dzięki temu niemowlę wraz z mlekiem otrzymuje wszystkie niezbędne składniki odżywcze. Tylko w wyjątkowych przypadkach – np. skrajnego niedożywienia kobiety – skład mleka ulega zmianie.
Ogólne samopoczucie kobiety, jej stan zdrowia i odżywienia, poziom stresu to jednak czynniki, które mają bardzo istotny wpływ na efektywność i komfort procesu laktacji.
Dzienne zapotrzebowanie energetyczne u kobiet podczas karmienia piersią rośnie o około 500 kalorii, wzrasta też zapotrzebowanie organizmu na niektóre składniki odżywcze. Kobieta karmiąca piersią powinna mieć odpowiednio zbilansowaną dietę, a wraz z nią dbać o zdrowe nawyki żywieniowe. Codzienne menu musi dostarczać pełnowartościowych produktów, które są bogate w niezbędne składniki odżywcze, takie jak białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i sole mineralne – mówi Monika Łuszczyńska, położna.
Kobiety karmiące piersią często nie zaspakajają właściwie swoich potrzeb żywieniowych
Jedynie 13% matek spożywa dietę o prawidłowej kaloryczności, u ponad 70% kobiet karmiących piersią stężenie witaminy D3 było poniżej norm
W diecie mamy karmiącej piersią powinno się znaleźć dużo białka i wapnia, które znajdują się w produktach mlecznych, rybach, jajach oraz chudym mięsie. Należy również pamiętać o spożywaniu odpowiedniej ilości żelaza, aby pokryć straty tego składnika związane m.in. z wydzielaniem mleka. Produkty zawierające ten składnik to czerwone mięso, ryby, jaja, orzechy, warzywa strączkowe oraz kasze. Wchłanianie żelaza ułatwia witamina C, której bogatym źródłem są warzywa.
Karmienie piersią ma zalety zdrowotne zarówno dla dziecka, jak i dla matki. W chwilach zwątpienia, zanim podejmiemy decyzję o rezygnacji z karmienia piersią, warto je sobie przypomnieć.
Karmienia piersią zmniejsza ryzyko wystąpienia u dziecka:
- infekcji, w szczególności ostrego zapalenia ucha środkowego i przewodu pokarmowego,
- martwiczego zapalenia jelit u dzieci urodzonych przedwcześnie,
- nadwagi i otyłości oraz wielu chorób niezakaźnych, w tym cukrzycy typu 1 i typu 2,
- rozwoju niektórych rodzajów nowotworów, w tym białaczki limfatycznej i szpikowej,
- nagłej śmierci łóżeczkowej u niemowląt,
- hospitalizacji w pierwszym roku życia dziecka i związanego z tym stresu,
- ssanie piersi sprzyja też ćwiczeniu mięśni twarzy i jamy ustnej, co pozytywnie wpływa na rozwój mowy u dziecka.
Zalety karmienia piersią dla matki:
- zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka sutka, jajników i osteoporozy w starszym wieku;
- szybsze obkurczanie macicy oraz zmniejszenie ryzyka krwotoku poporodowego i niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza
- wydzielanie oksytocyny podczas karmienia piersią sprzyja właściwej opiece i nawiązaniu prawidłowych relacji z dzieckiem oraz zmniejsza napięcie i stres u kobiety
Techniki karmienia piersią
Nie ważne jest tylko to, czym dziecko jest karmione, ale również w jaki sposób. Wypracowanie odpowiedniej techniki karmienia piersią wspiera rozwój kolejnych etapów nauki spożywania pokarmów, wiąże się z prawidłowym rozwojem ortodontycznym, a także zapobiega wadom wymowy. Korekta techniki karmienia piersią może także pomóc przezwyciężyć problemy z laktacją, jak np. kryzys laktacyjny czy zastój pokarmu.
Jak karmić piersią? Przede wszystkim należy pamiętać, że to dziecko powinno być przystawiane do piersi, a nie pierś do dziecka. Istnieje wiele pozycji do karmienia piersią, jednak w każdej z nich przy prawidłowym przystawieniu do piersi nos i broda dziecka powinny przylegać do piersi, aby brodawka oraz znaczna część otoczki wypełniały szczelnie jego buzię, wargi niemowlęcia powinny być wywinięte w tzw. rybi pyszczek. W trakcie prawidłowego ssania dziecko wymasowuje pokarm mamy językiem. Jego policzki nie zapadają się, nie słychać cmokania, ale miarowe połykanie.
Wiele kobiet, wiele sposobów karmienia
Wciąż wzrasta liczba mam, które karmią wyłącznie piersią przez 6 pierwszych miesięcy życia, choć ten odsetek nadal jest zbyt mały według ekspertów.
Odsetek dzieci karmionych wyłącznie piersią w wieku 3 miesięcy wynosił 50% lub mniej w 24 z 36 krajów europejskich. Tylko w 1 kraju było ponad 50% dzieci w wieku 6 miesięcy karmionych wyłącznie piersią. Tym krajem była Słowenia.16
Niezależnie od sposobu karmienia, każda mama chce dla swojego dziecka jak najlepiej. Podczas karmienia piersią mamie i dziecku towarzyszą różne emocje – od tych bardzo pozytywnych, po te trudne, którym trzeba sprostać.
Jeśli z różnych względów zdecydujesz się na odciąganie pokarmu i karmienie butelką, karmienie mlekiem modyfikowanym lub karmienie mieszane, pamiętaj, że Twoja więź z dzieckiem będzie także wyjątkowa i silna. Jesteś jego mamą i zawsze będziesz troszczyła się o jego zdrowie najlepiej, jak potrafisz. Już teraz myślisz o przyszłości Twojego dziecka, a żywienie to jeden z ważnych elementów, który bezpośrednio wpływa na prawidłowy wzrost i rozwój niemowlęcia.
Decyzja dotycząca sposobu karmienia dziecka podejmowana jest na podstawie indywidualnych odczuć i poglądów – kieruj się potrzebami dziecka, ale i Twoimi. Jeśli podejmiesz decyzję o karmieniu mlekiem modyfikowanym, skonsultuj się z lekarzem, który pomoże wybrać produkt najlepiej dopasowany do potrzeb Twojego dziecka.
ŹRÓDŁA
1. Wyłączne karmienie piersią w Polsce:3 1 Badanie ankietowe przeprowadzone w ramach kampanii edukacyjnej „Mamo, razem damy radę nauczyć się karmienia piersią” programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia” w maju 2014 r. z udziałem 3497 kobiet.
2. Dane WHO: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs342/en/
3. Badanie „Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia niemowląt w wieku 6 i 12 miesięcy w populacji polskiej” przeprowadzone przez Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” we współpracy z Fundacją Nutricia, marzec 2011
4. Medycyna Praktyczna – Pediatria: http://pediatria.mp.pl/karmienie-piersia/91332,czy-moje-dziecko-sie-najada
5. Badanie „Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia niemowląt w wieku 6 i 12 miesięcy w populacji polskiej” przeprowadzone przez Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” we współpracy z Fundacją Nutricia, marzec 2011
6. Pediatricis Journal: http://pediatrics.aappublications.org/content/early/2013/09/18/peds.2013-0724.abstract
7. http://pediatria.mp.pl/karmienie-piersia/64298,karmienie-piersia-najczestsze-problemy
8. http://pediatria.mp.pl/karmienie-piersia/91332,czy-moje-dziecko-sie-najada
9. http://pediatria.mp.pl/karmienie-piersia/90879,kiedy-powstaje-pokarm-i-jak-sie-zmienia
10. http://pediatria.mp.pl/karmienie-piersia/64298,karmienie-piersia-najczestsze-problemy
11. K. Zdanowski, A. Wawrzyniak, J. Hamułka i inni, Ocena spożycia energii oraz składników podstawowych w grupie kobiet karmiących piersią, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny” 2012, tom 63, nr 3, str. 305 – 311. Badania przeprowadzone na grupie 100 kobiet karmiących z województwa mazowieckiego w wieku 19 – 38 lat.
12. Badanie „Ocena sposobu żywienia i stanu odżywienia matek karmiących piersią dzieci w wieku powyżej 2 miesięcy” przeprowadzone przez dr inż. Danutę Gajewską oraz prof. Barbarę Królak-Olejnik we współpracy z Fundacją Nutricia, 2014.
13. Badanie ankietowe przeprowadzone w ramach kampanii edukacyjnej „Mamo, razem damy radę nauczyć się karmienia piersią” programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia” w maju 2014 r. z udziałem 3497 kobiet.
14. Ministerstwo Zdrowia: http://www.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/zdrowie-matki-i-dziecka/karmienie-piersia/zalety-zdrowotne-karmienia-piersia
15. Ministerstwo Zdrowia: http://www.mz.gov.pl/zdrowie-i-profilaktyka/zdrowie-matki-i-dziecka/karmienie-piersia/zalety-zdrowotne-karmienia-piersia
16. http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0005/190463/Proportion-of-children-exclusively-breastfed-at-3-and-6-months,-2005-2010-final.pdf?ua=1, dane WHO, badania w latach 2005-2010.
17. Badanie ankietowe przeprowadzone w ramach kampanii edukacyjnej „Mamo, razem damy radę nauczyć się karmienia piersią” programu „1000 pierwszych dni dla zdrowia” w maju 2014 r. z udziałem 3497 kobiet.