Pierwsza kąpiel noworodka. Kiedy i jak kąpać małe dziecko?

Pierwsza kąpiel – kiedy powinna się odbyć?

Pierwsza kąpiel noworodka powinna odbyć się jak najpóźniej po porodzie, co najmniej po 24 godzinach od narodzin. Dlaczego opóźnienie pierwszej kąpieli jest ważne?

Noworodek zaraz po urodzeniu jest pokryty mazią płodową. Maź płodowa to lepka, żółtawa substancja, wydzielina gruczołów łojowych i złuszczony naskórek. Ten naturalny biofilm pojawia się w trzecim trymestrze ciąży i bardzo ważne jest, aby po porodzie został wchłonięty przez skórę w jak największym stopniu.

Maź płodowa, czyli vernix caseosa, odgrywa istotną rolę w nawilżeniu skóry, ma działanie przeciwbakteryjne, chroni noworodka przed patologicznymi drobnoustrojami, które mogą mu zagrozić. Stanowi także jeden z pierwszych filarów odporności dziecka. Dodatkowo opóźniona pierwsza kąpiel powoduje, że noworodki mają mniejszy problem z utrzymaniem termoregulacji, maź płodowa hamuje parowanie wody.

Przeczytaj: Czym jest ciemieniucha? Jak usunąć ciemieniuchę?

WHO rekomenduje odroczenie kąpieli powyżej doby po porodzie, co jest argumentowane tym, że dziecko w tym czasie stabilizuje funkcje życiowe, a kąpiel to zdarzenie stresujące dla noworodka. Dodatkowo wykąpanie malucha w pierwszej dobie po porodzie może skutkować epizodem hipotermii, gdyż u dziecka mechanizmy termoregulacji nie zawsze działają tak, jak powinny.

Pierwsza doba po porodzie to czas dla dziecka na adaptację do świata zupełnie innego niż ten, w łonie mamy. Nieprzerwany kontakt skóra do skóry nie tylko sprawia, że skóra malucha kolonizuje się fizjologiczną mikroflorą skóry matki, ale również zapewnia możliwość niezakłóconego karmienia piersią. Kobiety, których dzieci nie były kąpane w pierwszej dobie po porodzie, mają większą szansę na udane karmienie.

Jeśli pobyt w szpitalu trwa dwa – trzy dni, pierwsza kąpiel może mieć miejsce dopiero w domu.

Pierwsza kąpiel w domu – co przygotować?

Pierwsza kąpiel noworodka w domu to duże wydarzenie dla rodziców. Warto się do niego dobrze przygotować, aby kąpiel przeszła sprawnie.

Jest kilka podstawowych czynności, jakie należy wykonać, aby kąpiel była komfortowa dla maluszka. Pierwszą rzeczą, o którą muszą zadbać rodzice, jest temperatura pomieszczenia, w którym będą kąpać dziecko. Powinna wynosić około 25°C, czyli więcej niż temperatura pomieszczeń w ciągu dnia. Nagrzanie pomieszczenia sprawia, że dziecku po rozebraniu jest ciepło, a rodzice nie muszą się martwić, że maluch szybko się wychłodzi.

Kolejna sprawa to wanienka. Wygodnym rozwiązaniem są wanienki umieszczane na stelażu lub stoliku. Dzięki temu rodzice nie muszą się nachylać nad maluszkiem, a kąpiel może trwać nieco dłużej, jeśli dziecko nie ma nic przeciwko temu.

Warto wiedzieć: Jak podnosic i trzymać noworodka?

Woda w wanience powinna być tylko odrobinę cieplejsza niż ciało malucha. 37-38°C to idealna temperatura. Rodzice do skontrolowania wody mogą używać termometru, jednak część z nich preferuje sprawdzanie temperatury wody poprzez zanurzenie własnego przedramienia – to również bardzo dobry sposób.

Do mycia noworodka wystarczy sama woda, można do niej dodać odrobinę oleju np. ze słodkich migdałów lub bardzo delikatnego płynu do kąpieli, przeznaczonego dla dzieci od pierwszych dni życia. Płyn należy wlać bezpośrednio do wody i obserwować dziecko, czy zawarte w nim substancje nie podrażniają delikatnej skóry malucha.

W pobliżu wanienki powinien znajdować się przewijak, a obok niego przygotowane ubranka i kosmetyki. To sprawi, że po wykąpaniu maluszka, rodzice będą mogli szybko je ubrać.

Pierwsza kąpiel noworodka – krok po kroku

Przed pierwszą kąpielą należy przygotować pomieszczenie, w którym decydujemy się wykąpać malucha. Ważna jest nie tylko temperatura powietrza, ale również ustawienie wanienki, przygotowanie wody i urządzenie kącika dla noworodka, z wszystkimi akcesoriami, jakich potrzeba, aby ubrać malucha po kąpieli.

Jak wykąpać noworodka? Na samym początku należy umyć jego twarz, najlepiej jest to robić przegotowaną wodą i czystym gazikiem. Zmoczonym gazikiem powoli, wykonując ruch okrężny, czyścimy najpierw czoło dziecka, następnie schodzimy na policzki, grzbiet nosa, drugi policzek, później na brodę i kończymy mycie twarzy malucha pod nosem.

Oczy dziecka przecieramy kolejnym czystym gazikiem, od zewnętrznego kącika w stronę nosa. Dobrze jest zmoczyć gazik przeznaczony do toalety oczu solą fizjologiczną.

Kiedy twarz dziecka jest czysta, rodzice powinni powoli rozebrać malucha z ubranek. Nagie dziecko należy pewnie chwycić i włożyć do wanienki. Jeśli będziemy myć dziecko prawą ręką, lewą dłonią stabilizujemy jego kark i głowę, chwytając pewnie noworodka. Palce rodzica powinny znajdować się pod lewą pachą dziecka.

Prawa dłoń dorosłego znajduje się w okolicy kości krzyżowej malucha. Podnosząc dziecko, warto przytulić je do siebie, aby czuło bliskość mamy lub taty, to zmniejszy jego stres.

Do wanienki z ciepłą wodą wkładamy malucha, zaczynając od stóp i powoli zanurzamy jego ciało. Noworodek w czasie pierwszej kąpieli zwykle ma zachowany kikut pępowinowy. Należy uważać, aby za bardzo go nie zmoczyć. Opieramy pośladki dziecka o dno wanienki, głowę cały czas należy podtrzymywać.

Pierwsza kąpiel noworodka powinna rozpocząć się od głowy. Rodzic dłonią lub miękką myjką myje dziecko delikatnie, ale pewnym ruchem. Maluch zareaguje na niezdecydowanie rodziców strachem i płaczem.

Najpierw myjemy głowę noworodka, później szyję, rękę, klatkę piersiową i drugą rękę. Następnie nogi i plecy, na samym końcu zajmujemy się miejscami intymnymi dziecka. Jeśli pierwsza kąpiel dotyczy dziewczynki, na początku myjemy wargi sromowe z góry na dół, później pośladki i okolice odbytu. U chłopca w pierwszej kolejności należy umyć prącie, później worek mosznowy, pośladki i odbyt. U maluchów nie odciągamy napletka, należy umyć tyle, ile jest możliwe.

Należy dokładnie oczyścić wszystkie fałdki, w których gromadzą się zanieczyszczenia. Jeśli są widoczne jakiekolwiek pozostałości mazi płodowej, nie należy jej za wszelką cenę zmywać.

Dziecko opłukujemy wodą od głowy, na nóżkach kończąc. Jeśli zamoczy się kikut pępowinowy, nie należy się tym martwić.

Kolejny krok w pierwszej kąpieli noworodka, to osuszenie dziecka. Pewnie trzymając malucha, należy go przełożyć na przewijak, gdzie powinien czekać ręcznik z kapturkiem. Noworodka osuszamy ruchem dotykowym, a kiedy jego ciało jest suche – sprawnie je ubieramy, aby zapobiec utracie ciepła.

Jeśli zauważymy, że w niektórych miejscach jest sucha skóra, można ją posmarować np. oliwką. Okolicę pieluszkową zabezpieczamy maścią ochronną, która stworzy barierę dla wilgoci i zapobiegnie podrażnieniom naskórka.

Bardzo ważnym elementem kończącym pierwszą kąpiel noworodka, jest pielęgnacja kikuta pępowinowego. Należy dokładnie wyczyścić go gazikiem z np. przegotowaną wodą lub solą fizjologiczną, usunąć wszelkie wydzieliny, a następnie osuszyć kolejnym gazikiem i pozostawić do wyschnięcia. Gdy pępek nie goi się najlepiej, można używać antyseptyków, które zahamują rozwój bakterii i przyspieszą gojenie. Jeśli okolica pępka jest zaczerwieniona, zbierająca się wokół kikuta wydzielina nieprzyjemnie pachnie – należy skonsultować się z lekarzem lub położną.

Ubranego noworodka należy szybko nakarmić. Aby ułatwić mu ogrzanie, warto malucha owinąć kocykiem, a czasem także założyć czapeczkę. Gdy zauważymy, że po kąpieli dziecku już jest ciepło, czapkę można ściągnąć.

Kiedy kapać noworodka i jak często to robić?

Gdy zdecydujemy się na pierwszą kąpiel noworodka, kolejna może się odbyć za dwa-trzy dni. Noworodek nie musi być kąpany codziennie, ale toaleta twarzy, pośladków i pępka powinna być wykonywana przynajmniej raz na dzień.

W ciągu dnia należy pilnować, aby okolica szyi i pośladków była utrzymana w czystości. Dlaczego to ważne? Jeśli maluch ulewa, szyja to miejsce, gdzie zwrócony pokarm może się zbierać. Jeśli rodzic w porę tego nie zauważy, nietrudno o podrażnienia.

Podobnie z okolicą pieluszkową, resztki kału i moczu sprawiają, że na delikatnej skórze malucha widać często bolesne zaczerwienienia czy wysypkę.

Kąpiel noworodka może odbyć się praktycznie o każdej porze dnia, jednak warto wybrać stały moment, co w dłuższej perspektywie przyzwyczai dziecko do pielęgnacyjnej rutyny. Zwyczajowo kąpiel przeprowadza się wieczorem, przed nocnym odpoczynkiem.

1. A. Bałanda: „Opieka nad noworodkiem”, Wydawnictwo PZWL, Warszawa, 2022, 66-71.
2. Sybilski A.: „Skóra – najważniejszy narząd naszego ciała. Dbajmy o nią!”, Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2012, 8(4), 375-379.
3. Kumar Iha A., Baliga S.: „Is there a preventive role for vernix caseosa?: An invitro study”, Journal of Clinical and Diagostic Research, 2015, 9(11) https://doi.org/10.7860/JCDR/2015/14740.6784, dostęp z dnia 02.02.2023.
4. Priyadarshi M. i in.: „Timing of first bath in term healthy newborns: a systematic revievw”, Journal of Global Health, 2022, https://doi.org/10.7189/jogh.12.12004, dostęp z dnia 02.02.2023.