Pieluszkowe zapalenie skóry to stan zapalny skóry okolicy pośladków, podbrzusza, narządów płciowych lub krocza i jest najczęstszą postacią zapalenia skóry u niemowląt. Zwykle ma postać kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia, ale może też rozwijać się w przebiegu łojotokowego zapalenia skóry lub atopowego zapalenia skóry. Zdarza się, że również inne przewlekłe zapalne choroby skóry manifestują się w tej lokalizacji, dlatego przy nawrotowych zapaleniach skóry okolicy pieluszkowej zawsze warto skonsultować się z lekarzem.
Co znajdziesz w tym artykule:
Problem pieluszkowego zapalenia skóry może dotyczyć zarówno noworodków, jak i niemowląt. Statystycznie najczęściej dotyczy dzieci w wieku 9-12 miesięcy życia. Co u 4. dziecka na jakimś etapie okresu pieluchowania może rozwinąć się pieluszkowe zapalenie skóry.
Odparzenia u niemowlaków – przyczyny
Bardzo istotnym czynnikiem zwiększającym ryzyko rozwoju stanów zapalnych w okolicy pieluszkowej skóry jest duża wilgoć oraz pocieranie skóry przez materiał, z którego jest wykonana pieluszka. Naturalne pH skóry jest kwaśne – ma to znaczenie w utrzymywaniu prawidłowej mikrobioty skóry, a także funkcjonowaniu bariery naskórkowej. W przypadku kontaktu skóry z moczem oraz kałem dochodzi do zmiany pH skóry na zasadowy. Jednocześnie odziaływanie na skórę enzymów zawartych w kale działa na nią drażniąco. Pieluszki działają też okluzyjnie, zatrzymując wilgoć i uniemożliwiając skórze dostęp do powietrza. Wpływa to na upośledzenie bariery naskórkowej, a w związku z tym – na duże ryzyko maceracji. W efekcie skóra w tej okolicy łatwo się uszkadza pod wpływem pocierania, łatwo dochodzi do nadkażenia mikroorganizmami kolonizującymi skórę (Candida albicans, S.aureus, S. pyogenes) oraz do przenikania substancji chemicznych stykających się ze skórą.
Odparzeniom pieluszkowym sprzyjają biegunki, luźne stolce oraz rzadka zmiana pieluszek. Również antybiotykoterapia, która zmienia skład mikrobioty jelitowej, może przyczyniać się do rozwoju odparzeń. Produkty do mycia skóry zwykle mają odczyn zasadowy, dlatego warto stosować żele, mydła lub pianki o kwaśnym pH, bliskim odczynowi pH skóry1. Co ciekawe, mniejsze ryzyko wystąpienia odparzeń obserwuje się u dzieci karmionych piersią – jest to związane z pH stolca u tych dzieci.
Objawy odparzeń pieluszkowych
Pieluszkowe zapalenie skóry może objawiać się rumieniem, wysypką grudkową, niekiedy również nadżerkami i sączeniem. Zwykle objawy trwają do 3 dni. Przedłużające się objawy mogą być związane z nadkażeniem grzybami Candida albicans, dlatego wymagają konsultacji lekarskiej.
To ważne! W przypadku nawracających nadkażeń grzybiczych okolicy pieluszkowej warto pomyśleć o potencjalnym tle chorobowym, np. niedoborach odporności czy cukrzycy typu I.
W przypadku bakteryjnego nadkażenia skóry o etiologii S. Auerus lub S. pyogenes może dochodzić do rozwoju liszajca w okolicy pieluszkowej. Przy zakażeniach bakteryjnych tworzą się krosty, czasem pęcherze wypełnione płynem i miodowo zabarwiony strup. W takiej sytuacji konieczna może być antybiotykoterapia.
Pieluszkowe zapalenie skóry jest dla dziecka bolesne – zwłaszcza wtedy, gdy tworzą się nadżerki. Konieczna jest wówczas szybka zmiana w rytuałach pielęgnacji skóry, aby nie dopuścić do dalszego nasilania się zmian.
Jak zapobiegać odparzeniom pieluszkowym?
W prewencji pieluszkowych zapaleń skóry najistotniejsza jest częsta zmiana pieluszek. Badania pokazują, że częstość wymiany pieluszek ma większe znaczenie niż rodzaj stosowanych pieluszek (jednorazowych lub wielorazowych) w prewencji pieluszkowych zapaleń skóry2. Po oddaniu przez dziecko stolca należy szybko, ale delikatnie oczyścić brudną skórę i dobrze ją osuszyć. Budowa pieluszek jednorazowych sprzyja ochronie skóry przed kontaktem z drażniącym działaniem moczu i kału. Wkłady pieluszek działają hydrofilowo, mają zdolność absorbowania wody do wnętrza, z kolei wierzchnia siateczka ma właściwości hydrofobowe.
Pamiętaj! Możliwie częste „wietrzenie” skóry, czyli pozostawienie dziecka bez pieluszki, również zapobiega pieluszkowemu zapaleniu skóry. Bawełniane, nieprzylegające do ciała ubranka sprzyjają lepszej wentylacji skóry, dlatego lepiej zrezygnować z rajstop czy legginsów. Warto również zadbać, aby dziecko było ubrane odpowiednio do do temperatury otoczenia.
Ważne, aby pieluszka była odpowiednio dobrana rozmiarem do masy ciała dziecka – jeśli będzie zbyt mocno przylegała do skóry i pocierała ją, może ją uszkadzać. Pieluszki jednorazowe mogą być przyczyną pieluszkowego zapalenia skóry o charakterze kontaktowego zapalenia skóry. Zidentyfikowano kilka składników budowy pieluszki, które mogą powodować kontaktowe zapalenie skóry – to m.in. barwniki3.
Także proszki do prania oraz płyny używane do płukania pieluszek wielorazowych mogą być przyczyną alergii kontaktowej skóry okolicy krocza. Powszechnie używane do czyszczenia skóry mokre chusteczki powinny być stosowane jedynie przy braku dostępu do wody, czyli w sytuacjach awaryjnych. Substancje chemiczne (np. metyloizotiazolinon lub chlorek benzalkonium), którymi nasączone są takie chusteczki, również mogą powodować alergię kontaktową, a także reakcje podrażnieniowe.
Aktualnie nie ma badań, które potwierdziłyby skuteczność regularnego stosowania maści czy kremów w prewencji pieluszkowego zapalenia skóry4. Do mycia skóry warto wybierać żele o fizjologicznym pH, niezawierające substancji pochodzenia roślinnego oraz bezzapachowe. W przypadku trudności w usunięciu zabrudzenia ze skóry można wykorzystać preparat farmaceutyczny parafiny ciekłej naniesiony na bawełniany wacik.
Sposoby na odparzenia pieluszkowe
Podstawą leczenia, sprzyjającą szybkiemu powrotowi skóry do zdrowia, jest „wietrzenie” okolicy krocza, czyli zdejmowanie dziecku pieluszki na jak najdłużej. Warto wtedy zadbać o to, żeby dziecko przebywało na nieprzemakalnych powierzchniach, a temperatura otoczenia była odpowiednia do warunków pogodowych (ok.24 st. C). Leżenie na macie bez pieluszki sprzyja też prawidłowemu rozwojowi psychoruchowemu, dlatego warto regularnie pozwalać dziecku na taką swobodę (bez pieluszki i bez ubranka)5. W przypadku wystąpienia odparzeń skóry okolicy pieluszkowej zaleca się kilkugodzinne „wietrzenie”.
Kolejnym ważnym aspektem terapii pieluszkowych zapaleń skóry są maści barierowe. Skuteczna pasta lub maść ma za zadanie stworzyć:
- warstwę okluzyjną, uniemożliwiającą przenikanie czynników zewnętrznych,
- poślizgową, zmniejszającą wpływ pocierania pieluszki o wrażliwą skórę niemowląt.
Dobrze przebadane pod katem skuteczności są maści zawierające tlenek cynku, lanolinę, wazelinę i deksapantenol, dimetikon (silikony). Maści powinny być aplikowane grubą warstwą. Podczas czyszczenia skóry po oddaniu przez dziecko stolca nie należy pocierać jego skóry w celu usunięcia nadmiaru maści – można je aplikować warstwowo.
Ważne! Niektórych preparatów nie należy stosować na okolicę krocza ze względu na ich szkodliwość. To np. kwas borny, kamfora, fenole, salicylany czy soda oczyszczona. Substancje te mogą wchłaniać się do krwi i toksycznie oddziaływać na organizm maluszka.
Po umyciu okolicy pieluszkowej nie należy pocierać skóry dziecka ręcznikiem, a jedynie odcisnąć wodę, np. papierowym ręcznikiem. Chropowate, szorstkie ręczniki czy pieluszki mogą dodatkowo mechanicznie uszkadzać skórę. W okresie objawów pieluszkowego zapalenia skóry można do czyszczenia okolicy krocza wykorzystać bawełniane waciki. Zawsze ważne jest jednak dokładne osuszenie skóry z wilgoci. Nie zaleca się mycia skóry dziecka po oddaniu przez nie moczu, natomiast należy ją oczyścić niezwłocznie po oddaniu stolca6.
W okresie występowania objawów pieluszkowego zapalenia skóry pieluszkę należy zmieniać co 2 godziny – zmniejsza to narażenie na wcześniej opisane czynniki działające drażniąco na skórę (m.in. wilgoć). Jeżeli pieluszkowe zapalenie skóry już się rozwinie, zaleca się stosowanie pieluszek jednorazowych. Jeśli po konsultacji lekarz zaleci zastosowanie kremu z antybiotykiem lub lekiem przeciwgrzybiczym, na warstwę leku można dodatkowo zastosować maść barierową, np. wazelinę.
Warto pamiętać, że skóry przy prawidłowej pielęgnacji skóry okolicy krocza niemowlęcia nawrotowe zapalenia pieluszkowe mogą wymagać konsultacji dermatologa. Przyczyną nawracających objawów pieluszkowego zapalenia skóry może być kontaktowe zapalenie skóry, łuszczyca, łojotokowe zapalenie skóry, histiocytoza, świerzb czy niedobory odporności7. W trudnych, wątpliwych sytuacjach dermatolog może zalecić wykonanie wymazu ze skóry na posiewy bakteryjne, pobranie zeskrobin na badania w kierunku zakażenia grzybiczego czy biopsję skóry.
1 Klunk C, Domingues E, Wiss K. An update on diaper dermatitis. Clin Dermatol. 2014;32(4):477-87.
2 Blume-Peytavi U, Hauser M, Lünnemann L, Stamatas GN, Kottner J, Garcia Bartels N. Prevention of diaper dermatitis in infants--a literature review. Pediatr Dermatol. 2014;31(4):413-29.
3 Cole WG, Lingeman JM, Adolph KE. Go naked: diapers affect infant walking. Dev Sci. 2012;15(6):783-90.
4 Baer EL, Davies MW, Easterbrook KJ. Disposable nappies for preventing napkin dermatitis in infants. Cochrane Database Syst Rev. 2006;2006(3):Cd004262.
5 Korting HC, Braun-Falco O. The effect of detergents on skin pH and its consequences. Clin Dermatol. 1996;14(1):23-7.
6 Boiko S. Treatment of diaper dermatitis. Dermatol Clin. 1999;17(1):235-40.
7 Cohen B. Differential Diagnosis of Diaper Dermatitis. Clin Pediatr (Phila). 2017;56(5_suppl):16-22.