W ostatnich latach coraz więcej dowiadujemy się o ogromnym znaczeniu mikrobioty jelitowej dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego i zachowania dobrego stanu zdrowia. W związku z tym dużym zainteresowaniem cieszą się biotyki - preparaty, których skład opiera się o określone drobnoustroje, ich składniki lub substancje wspomagające wzrost korzystnej mikrobioty. Wyjaśniamy, jak biotyki działają na organizm i kiedy warto je stosować.
Co znajdziesz w tym artykule:
Co to jest biotyk?
Pojęcie "biotyki" stanowi ogólną nazwę dla prebiotyków, probiotyków, synbiotyków i postbiotyków – związków znanych z modulacji mikrobioty jelitowej.
Probiotyki
Probiotyk to żywy drobnoustrój, który podany w odpowiednich ilościach wywiera korzystny wpływ na organizm gospodarza.
Pozytywne efekty podawania żywnych drobnoustrojów mogą wynikać m.in. ze wspierania rozwoju i funkcjonowania układu immunologicznego poprzez interakcje probiotyku z komórkami odpornościowymi. Większość tych komórek w organizmie człowieka znajduje się w obrębie jelit, dlatego probiotyki oddziałujące na przewód pokarmowy cieszą się szczególnie dużym zainteresowaniem naukowców. Należy pamiętać, że każdy probiotyk ma inne działanie, dlatego należy je oceniać osobno.
Prebiotyki
Prebiotyk to substrat, który jest wybiórczo wykorzystywany przez drobnoustroje gospodarza i w ten sposób korzystnie wpływa na jego zdrowie. Prebiotyk jest "lunchem" dla drobnoustrojów, w tym bakterii. Stanowi on przede wszystkim pożywkę dla korzystnych bakterii, stymulującą ich wzrastanie.
Naturalnym prebiotykiem są m.in. oligosacharydy mleka kobiecego – zawarte w pokarmie[RP1] kobiecym cząsteczki węglowodanów, które nie są trawione przez organizm spożywającego je niemowlęcia, ale stanowią pożywkę dla bakterii bytujących w jelitach. Inny przykład prebiotyków stanowią fruktooligosacharydy. Znajdują się one w niektórych produktach pochodzenia roślinnego, m.in. cykorii, cebuli, czosnku, bananach, ziemniakach czy jęczmieniu.
Synbiotyki
Synbiotykiem nazywamy mieszaninę składającą się z żywych drobnoustrojów i substratu/substratów wybiórczo wykorzystywanych przez drobnoustroje gospodarza i korzystnie oddziałujących na jego organizm. Jest to zatem preparat, w którym znajdują się pre- i probiotyk.
Postbiotyki
Postbiotyki to preparaty nieożywionych drobnoustrojów i/lub ich składników korzystnie wpływających na zdrowie docelowego gospodarza. Mogą zawierać np. szczepy bakterii inaktywowanych przez poddanie ich działaniu wysokiej temperatury. Skuteczność tych preparatów w ogóle nie zależy od zdolności drobnoustrojów do zasiedlania organizmu gospodarza. Może natomiast wynikać m.in. z obecności w preparacie metabolitów produkowanych przez bakterie, wykazujących pozytywny wpływ na organizm, np. krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.
Kiedy stosować biotyki?
Niektóre rodzaje biotyków, np. prebiotyki zawarte w naturalnej żywności, mogą być korzystnym elementem codziennej diety - zarówno w dzieciństwie, jak i wieku dorosłym. Istnieją także sytuacje, w których warto celowo sięgać po określone rodzaje biotyków, dla uzyskania konkretnych efektów.
Wspieranie rozwoju odporności w pierwszych latach życia
Stan mikrobioty jelitowej jest powiązany z odpornością organizmu. Szacuje się, że 70-80% komórek układu immunologicznego znajduje się w jelitach. Skład bakterii jelitowych ma duże znaczenie dla rozwoju układu odpornościowego i odpowiedzi tego układu na czynniki obce.
Proces kształtowania odporności rozpoczyna się już w okresie prenatalnym. We wczesnym dzieciństwie układ immunologiczny intensywnie się rozwija, by pełną dojrzałość osiągnąć około 12. roku życia. Szczególnie w pierwszych latach życia warto wspierać odporność przez zastosowanie biotyków.
Podstawowym sposobem korzystania z ich właściwości już od pierwszych dni życia jest karmienie piersią. Pokarm kobiecy jest naturalnym synbiotykiem, zawiera zarówno żywe bakterie i ich metabolity, ale też oligosacharydy prebiotyczne.
Choć karmienie piersią to najlepszy sposób żywienia niemowlaka, to nie zawsze jest możliwe. Alternatywę stanowi podawanie dzieciom mleka modyfikowanego , którego skład ma na celu jak najbliższe odwzorowywanie tego charakterystycznego składu dla pokarmu kobiecego. Jeśli nie możesz karmić niemowlaka piersią, zapytaj pediatrę o rekomendację odpowiedniej mieszanki mlecznej zawierającej np. oligosacharydy.
Stosowanie biotyku przy antybiotyku
Przyjmowanie antybiotyków czasami jest konieczne, jednak warto zdawać sobie sprawę, że niekorzystnie wpływa na stan mikrobioty jelitowej. Może być również przyczyną biegunki poantybiotykowej, która dotyka aż 17% osób przyjmujących te leki. Dlatego warto rozważyć, by podczas antybiotykoterapii stosować również probiotyki o udokumentowanym działaniu w tej sytuacji.[RP4] Warto wspólnie z lekarzem rozważyć wdrożenie np. Saccharomyces boulardii. Wykorzystuje się je zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Jak długo stosować probiotyk przy antybiotyku? Zwykle włącza się go w tym samym dniu co antybiotykoterapię i kontynuuje podawanie do czasu 7-14 dni po wzięciu ostatniej dawki antybiotyków.
Źródła:
- Guarner F., Sanders M. E., Szajewska H. i wsp. (2023) Probiotics and prebiotics, World Gastroenterology Organisation Global Guidelines, dostęp: https://www.worldgastroenterology.org/guidelines/probiotics-and-prebiotics/probiotics-and-prebiotics-english.
- Rau S., Gregg A., Yaceczko S. i wsp. (2024) Prebiotics and Probiotics for Gastrointestinal Disorders, Nutrients, 16(6): 778, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10975713/.
- Miqdady M., Mistarihi J. A., Azaz A. i wsp. (2020) Prebiotics in the Infant Microbiome: The Past, Present, and Future, Pediatric Gastroenterology, Hepatology & Nutrition, 23(1): 1-14, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC6966216/.
- Jing J., Weilin J., Shuang-Jiang L. i wsp. (2020) Probiotics, prebiotics, and postbiotics in health and disease, MedComm, 4(6): e420, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10625129/.
- Selvamani S., Kapoor N., Ajmera A. i wsp. (2023) Prebiotics in New-Born and Children’s Health, Microorganisms, 11(10): 2453, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10608801/.
- Jain N. (2020) The early life education of the immune system: Moms, microbes and (missed) opportunities, Gut Microbes, 12(1): 1824564, dostęp: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7781677/.
- International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics Clinical Briefs Probiotic use alongside antibiotics: A guide to clinical FAQ, https://isappscience.org/wp-content/uploads/2024/12/ISAPP-Clinician-resource-probiotic-use-alongside-antibiotics.pdf.
- Szajewska H., Canani R. B., Domellof M. i wsp. (2023) Probiotics for the Management of Pediatric Gastrointestinal Disorders: Position Paper of the ESPGHAN Special Interest Group on Gut Microbiota and Modifications, Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition, 76(2): 232-247, dostęp: https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1097/MPG.0000000000003633.