Rodzice dzieci przedwcześnie urodzonych często zastanawiają się, czy specjalne wymagania żywieniowe dziecka w pierwszych miesiącach życia przekładają się na moment i sposób rozszerzania diety wcześniaka. Czy schemat żywienia wcześniaków różni się od schematu dla dzieci urodzonych w terminie? Sprawdźmy, jakie są wytyczne związane z wprowadzaniem pokarmów stałych do diety wcześniaka.
Co znajdziesz w tym artykule:
Rozszerzanie diety wcześniaków a wiek korygowany
Przy próbie ustalenia terminów kolejnych modyfikacji karmienia, należy posługiwać się pojęciem wieku korygowanego, który lepiej koresponduje z rozwojem noworodka urodzonego przedwcześnie, niż wiek dziecka liczony od daty urodzenia.
Wiek korygowany to wiek chronologiczny (pourodzeniowy) pomniejszony o liczbę tygodni przed 40 tygodniem płodowym, o którą wcześniej dziecko przyszło na świat.
Wprowadzenie pokarmów uzupełniających do diety niemowlęcia konieczne jest dla zapewnienia prawidłowej podaży substancji odżywczych. Produkty te wprowadzane są celem uzupełnienia składników odżywczych pobieranych początkowo wyłącznie z pokarmem matki. Biorąc jednak pod uwagę potrzeby żywieniowe niemowląt urodzonych o czasie, ich zdolności rozwojowe oraz aktualne przesłanki naukowe w 2008 roku wydano rekomendacje (ESPEGHAN – The European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition), zgodnie z którymi pokarmy uzupełniające należy wprowadzać nie wcześniej niż przed 17. tygodniem życia, a jednocześnie nie później niż w 26. tygodniu. Zalecenia te są zgodne z zaleceniami polskimi.
W rzeczywistości brak jest jednak jakichkolwiek rekomendacji towarzystw naukowych dotyczących wprowadzania pokarmów uzupełniających u dzieci urodzonych przedwcześnie. Niestety, to ważne zagadnienie zazwyczaj pozostawione jest wyłącznie rodzicom bez uwzględnienia specyficznych potrzeb żywieniowych noworodków urodzonych przedwcześnie.
Czy wcześniakowi należy rozszerzać dietę później?
Nie ma podstaw do odraczania czasu wprowadzania pokarmów uzupełniających u wcześniaków do uzyskania wieku korygowanego równoważnego z okresem wprowadzania tych pokarmów u dzieci donoszonych.
Opierając się na wynikach dotychczasowych, nielicznych badań, wydaje się, że u najbardziej niedojrzałych wcześniaków, korzystne może być wcześniejsze wprowadzanie pokarmów uzupełniających tj. po ukończeniu 3.-4. miesiąca życia (lub 13.-17. tygodni) wieku korygowanego. Preferowane powinny być pokarmy o wyższej kaloryczności i zawartości białka.
Kiedy rozszerzać dietę wcześniaka?
Wcześniakom urodzonym po 34. tygodniu życia płodowego, które ukończyły 4 miesiące, można indywidualnie wprowadzać pokarmy inne niż mleczne. Szczególną grupą wydaje się być grupa noworodków urodzonych z masą ciała < 1000 g. Dzieci te wymagają wnikliwego monitorowania żywienia, jak również skrupulatnej analizy parametrów rozwoju fizycznego do końca 1. roku życia. Również do końca 1. roku życia wymagają zwiększonej podaży białka.
Schemat żywienia wcześniaka
Jeśli dziecko karmione jest odciąganym pokarmem z piersi lub mlekiem modyfikowanym, można wprowadzić kaszkę ryżową lub kukurydzianą. Wybór kaszki ryżowej lub kukurydzianej powinien być podyktowany częstością i jakością oddawanych stolców. Kaszki ryżowej nie należy wprowadzać przy tendencji do zaparć. Jeśli przyrosty masy ciała dziecka nie budzą zastrzeżeń, kolejno można wprowadzić również zupę jarzynową. Wprowadzenie jarzyn ze względu na zawarty w nich błonnik (początkowo dynia i ziemniak) może być korzystne jeśli dziecko ma tendencję do oddawania stolców twardych i zbitych, jeśli stolce oddawane są co 2-3 dni oraz w sytuacji, gdy bez uchwytnej, istotnej przyczyny w stolcach obserwuje się domieszkę śluzu (preferowana jest wówczas marchew w zupie). Pierwsza zupa jarzynowa powinna zawierać: marchewkę, ziemniaka, dynię. Kolejne jarzyny wprowadza się co 2-3 dni oddzielnie, po upewnieniu się, że tolerancja uprzednio wprowadzonych jest dobra. Można kolejno wprowadzić: kalafior, brokuły, groszek, cukinię, burak czerwony (może działać rozluźniająco na stolec), awokado. Brukselkę, kalarepę, fasolę szparagową wprowadza się na końcu u starszych niemowląt. Należy założyć, że bazę zupy jarzynowej stanowi marchewka, ziemniak i dynia, a inne jarzyny to „dodatki smakowe”. Jeśli niemowlę dobrze toleruje zupę jarzynową, stopniowo można dodać gluten (5 g) w postaci kaszy manny.
Po miesiącu od wprowadzenia zupy jarzynowej można wprowadzić mięso. Zalecane jest mięso drobiowe, najlepiej z indyka (i najlepiej pierś). Może być również podawane mięso z królika lub jagnięcina. Tolerancja mięsa jest zwykle bardzo dobra, a część niemowląt chętniej zjada zupy z mięsem. Można rozpocząć też podawanie dziecku ½ żółtka.
Po kolejnych 1-2 miesiącach dietę można poszerzyć o chude mięso wołowe i wieprzowe. Od 6. miesiąca życia można wprowadzić do zupy również mięso ryb. Podaje się je 2 razy w tygodniu. Najlepiej podawać ryby słodkowodne – karpia, pstrąga, węgorza, zwłaszcza w rodzinach obciążonych alergią pokarmową i dzieciom z atopowym zapaleniem skóry. Zalecane ryby tłuste to łosoś i makrela atlantycka, a ryby chude to dorsz, morszczuk, mintaj, sola. Nie zaleca się podawania mięsa ryb drapieżnych (kumulują m.in. metale ciężkie): okonia, makreli królewskiej, miecznika czy rekina.
Przeciery owocowe (jabłko, gruszka, dojrzałe banany, brzoskwinie, morele) u starszych wcześniaków można wprowadzać podobnie jak u dzieci donoszonych, już w początkowym okresie stosowania pokarmów uzupełniających. U skrajnie niedojrzałych wcześniaków, u których proces wzrastania jest niezadowalający, przeciery owocowe należy wprowadzać dopiero pod koniec pierwszego roku życia, tylko wtedy, gdy niemowlę ma prawidłowe przyrosty masy ciała i dobrze zjada wszystkie posiłki. Owoce nie mogą być podawane zamiast posiłku zasadniczego. Należy unikać podawania dużej ilości owoców między posiłkami, ponieważ może to wpłynąć niekorzystnie na przyjmowanie posiłków podstawowych.
Pokarmy stałe w diecie dziecka urodzonego przedwcześnie
Tradycyjnie przyjmuje się, że po 6. miesiącu wieku korygowanego rozwój psychoruchowy niemowlęcia umożliwia przyjmowanie pokarmów stałych. Podstawowym warunkiem dla rozpoczęcia podaży pokarmów stałych również w przypadku wcześniaków jest dobra kontrola głowy. Ten „kamień milowy” w rozwoju niemowlęcia może być opóźniony u noworodków o urodzeniowej masie < 1500 g. Jeśli niemowlę ma słabą kontrolę głowy wynikającą z opóźnienia rozwoju np. o podłożu neurologicznym, należy rozważyć indywidualny dobór pozycji we współpracy z fizjoterapeutą i/lub neurologopedą. W przypadku trudności z rozszerzaniem diety o nowe smaki lub konsystencje, wprowadzaniem łyżeczki lub innych trudności w karmieniu niemowlęcia, należy zasięgnąć porady neurologopedy specjalizującego się w zaburzeniach karmienia u niemowląt i małych dzieci. Może być również konieczne skonsultowanie dziecka z pediatrą, gastroenterologiem, fizjoterapeutą, dietetykiem lub psychologiem w celu poszerzenia diagnostyki o ewentualne przyczyny takiego stanu.
Zbyt wczesne rozszerzanie diety a ryzyko alergii u wcześniaków
Wśród dzieci urodzonych w terminie, u których wcześnie wprowadzano pokarmy uzupełniające, wykazano wzrost ryzyka chorób alergicznych. Zjawisko to nasila się wśród dzieci urodzonych przez matki z dodatnim wywiadem w kierunku chorób atopowych. Stąd niektórzy autorzy zdecydowanie zalecają tej grupie pacjentek kontynuację karmienia naturalnego swojego dziecka powyżej 15. tygodnia życia oraz wprowadzenie pokarmów stałych po 4. miesiącu wieku chronologicznego. Jednocześnie zalecane są ograniczenia dotyczące różnorodności wprowadzanych pokarmów co najmniej do 6. miesiąca. Ryzyko chorób alergicznych narasta kilkakrotnie, jeśli jedno z rodziców dziecka miało zmiany atopowe lub jeśli pokarmy uzupełniające wprowadzane są bardzo wcześnie (przed 10. tygodniem wieku korygowanego) oraz u dzieci płci męskiej.